Column De Verwondering, 2019 #2

Jij bent een Ander – ik heb Jou met een hoofdletter leren schrijven. De andere mens is ten diepste een Vreemde voor mij, leerde ik van filosofen als Martin Buber en Emmanuel Levinas. Laat ik niet denken dat ik jou wel begrijp en met je mee kan voelen! Jij verschilt van mij. Jij bent volstrekt transcendent voor mij en ziet mij aan vanuit de Hoogte of de Verte. Net als die Ander, die we God noemen. 

Grootse filosofie, die mij helpt om eerbiedig en respectvol met jou om te gaan. 

En toch, ik kom er een beetje van terug. Ben ik ten diepste niet meer gelijk aan jou dan we van elkaar verschillen? 

I note the obvious differences

between each sort and type,

but we are more alike, my friends,

than we are unalike.

We are more alike, my friends,

than we are unalike.

Maya Angelou, dichter en burgerrechtenactiviste (1928 – 2014) schreef het, en de King’s Singers maakten later daar een vrolijk lied van. 

Thomas Merton (1915 – 1968), de beroemdste monnik van de twintigste eeuw, zocht het verschil met anderen en was daarom het liefst kluizenaar geworden. Maar op een dag overkomt hem iets dat hij later als een mystiek moment zal omschrijven, een keerpunt in zijn leven: 

‘In Louisville, op de hoek van Fourth Street en de Walnut Avenue, in het midden van het winkelcentrum, werd ik ineens overweldigd door het besef dat ik van al die mensen hield, dat zij bij mij hoorden en ik bij hen, dat wij geen vreemden voor elkaar konden zijn al kenden wij elkaar niet eens. (…) Dit gevoel bevrijd te zijn van een denkbeeldig verschil was voor mij zo’n opluchting en vreugde, dat ik haast hardop begon te lachen. En mijn vreugde kan misschien het best worden weergegeven met de woorden: “God zij dank, God zij dank, dat ik net zo ben als de andere mensen, ik ben gewoon maar een mens tussen andere mensen’.

Merton kon voortaan niet meer over andere mensen in tweeën denken, dualistisch, ik tegenover jou, maar alleen nog maar vanuit het besef van diepe eenheid: ik ben jou, jij bent mij. Bevrijd van – wat hij noemde – ‘de illusie dat wij totaal verschillende wezens zijn’ wijdt Merton zich vanaf dat moment aan sociaal en politiek engagement.

In onze polariserende wereld zoeken we verschillen, en elk verschil kan worden uitvergroot tot potentieel conflict. ‘God zij dank, ben ik nietzo als andere mensen.’ Het is de taal van de Farizeeër, biddend op de hoek van de straat. Thomas Merton ontdekt op de hoek van zijn straat in Louisville (die plek is later naar hem vernoemd) precies het omgekeerde: God zij dank, ben ik net zoals andere mensen.