Muzikale meditatie Église Notre-Dame de Lancharre (Bourgogne), juli 2022
Uitgelicht
Posted Categorieën
inPosted Categorieën
inPosted Categorieën
inBespreking van: Marli Huijer, De toekomst van het sterven. Uitgeverij Pluim/ De Groene Amsterdammer, Amsterdam/Antwerpen 2022
Met De toekomst van het sterven levert Marli Huijer een welkome bijdrage aan de publieke bezinning op een goed levenseinde. Die wordt vandaag sterk gedomineerd door de politieke discussie rond euthanasie en hulp bij zelfdoding na een ‘voltooid leven’, die losstaat van de manier waarop er doorgaans gestorven wordt. De meeste mensen overlijden immers na lange tijd ziek te zijn geweest, aan de gevolgen van kanker, hart- en vaatziekten of dementie. Ze ‘sterven weg’, schrijft Huijer, in een invoelend hoofdstuk dat gewijd is aan hoe moeizaam dat kan gaan én hoe mooi en waardevol dat kan zijn.
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Je bent niet ‘af’ als je zestig bent
Oud worden gebeurt vanzelf, daar hoef je niks voor te doen. Je hebt even niet opgelet, knippert even met de ogen, en je bent zo tien, twintig jaar verder. Voor je het beseft ga je met pensioen. Maar goed oud worden, dat gaat niet op de automatische piloot.
We leren tegenwoordig levenslang om onze beroepscompetenties op peil te houden. Om je werk beter te kunnen doen en in te spelen op veranderingen. Om relevant te blijven op de arbeidsmarkt. Maar leren we ook om ouder te worden? Elke professional heeft wel eens een persoonlijk ontwikkelingsplan moeten schrijven. Maar heb jij ook al een POP voor na je pensioen?
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Ik noem mezelf, nu net een jaartje met pensioen, graag oudere-in-opleiding. Ik ga weer naar school.
AOW’er worden voelt als ooit de overgang van de lagere naar de middelbare school. Als rijpe senior had je veel kennis en ervaring in je werk en jongeren keken naar je op zoals eersteklassertjes ooit naar de grote jongens en meisjes in de zesde. Maar nu kom je als brugpiepertje de school van de ouderdom binnen en kijk je op tegen de tachtigers en negentigers die daar rondhangen op het schoolplein. Poeh die zijn groot! Jij hebt nog een hele weg te gaan, nog heel veel te leren.
Het helpt in de school van het ouder worden niet als je zegt dat je in je werkzame leven een hele meneer of mevrouw was. Je moet opnieuw aan het werk. Ouder worden, zei Eric Erikson, is een ‘ontwikkelingstaak’.
Lees verder »Posted Categorieën
inColumn Volzin, maart 2022
Lato, een Griekse ruïnestad in de bergen op Kreta, vlakbij Agios Nikolaos, oktober 2021. Ik geef straks college over Plato aan cursisten van de Academie op Kreta (academieopkreta.com) op een plek waar hij geweest zou kúnnen zijn: de oude agora, uit de vijfde eeuw voor onze jaartelling. Ik zit op de resten van een zuil mijn tekst alvast door te nemen: de allegorie van de grot, over de vergankelijke zintuigen die ons bedriegen, en de eeuwige, stabiele orde van het Zijn, achter al deze schijn. Plotseling voel ik mijn billen trillen en de aarde onder me bewegen. Voor mij schudden en wankelen een stel zuilen die daar vijfentwintighonderd jaar hebben gestaan. Het duurt maar een paar seconden, maar ik heb het gevoel alsof alle grond onder mij wordt weggeslagen en ik zo door de aarde zal worden verzwolgen.
Posted Categorieën
inColumn Gerōn, 2022 #1
De schrijfster Josepha Mendels (1902 – 1995) vertelde ooit hoe zij als tachtigjarige, feestelijk opgedoft, haar Parijse appartement verliet om uit te gaan en dan van haar eveneens bejaarde medebewoonsters onder aan de trap te horen kreeg: ‘Ah Madame, vous voulez plaire encore?’ En van Bertold Brecht (1898 – 1956) is het verhaal van zijn grootmoeder die, nadat ze op twee-en-zeventigjarige leeftijd weduwe werd, uit de knellende band van de sociale verwachtingen sprong. In plaats van langzaam af te sterven als respectabel oudje gaat ze naar de bioscoop, bezoekt vreemde mannen, gaat uit eten, speelt kaart met vriendinnen, geniet van paardenrennen, en amuseert zich kostelijk. Haar eigen kinderen gaan er schande van spreken. ‘Die Unwürdige Greisin’ is de titel die Brecht aan haar verhaal meegeeft: foei, wat zal de buurt er wel van zeggen!
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Column Gerōn, jrg 23, no 4
Ik ga steeds aardser over zingeving denken. Hoe ouder ik word, des te meer kom ik uit mijn hoofd en in mijn lijf.
Als jonge theoloog kon je mij op elk moment van de nacht wakker maken voor een discussie over de zin van het leven. Als oudere docent gaf ik als hét voorbeeld voor een foute onderzoeksvraag bij masterscripties de vraag: ‘wat is de zin van het leven?’ Het is immers een onmogelijke vraag, die niet in een theorie, hoe diepzinnig ook, te vangen is.
Je kunt de zinvraag beter in stukjes breken tot: wat maakt jouw leven zinvol? Of nog dichter bij jezelf: wat maakt een dag voor mij tot een goede dag? Ook dan is hij nauwelijks te behappen. Het wetenschappelijk concept Meaning in Life (MiL) is een veelkoppig monster dat onderzoekers kopzorgen baart, ook al weten ze er soms briljant greep op te krijgen en het handzaam te operationaliseren. Susan Hupkens deed dat bijvoorbeeld onlangs in haar proefschrift At home with meaning: Older persons’ meaning in life, good home nursing and nurse education (UvH 2021) waarin ze 54 definities omsmeedt tot één.
Ik neem zelf nu steeds vaker theoretisch de binnenbocht: Waarvoor kom jij je bed ’s ochtends uit? Dat is voor mij de zinvraag teruggebracht tot zijn lijfelijke essentie.
Hij wordt cruciaal voor je als je oud bent en niet meer naar je werk hoeft, kinderen moet opvoeden, of nog een maatschappelijke positie moet verwerven of hooghouden. Dan nog is er de poes die eten moet, een vriendin die gebeld moet worden, de boodschap die moet worden gedaan, de bloem die water moet. Je zingeving verschrompelt en verdampt als je elke morgen de dekens weer over je heen wil trekken omdat er niets meer is waarvoor je in beweging komt.
Leven is in beweging zijn, bewogen worden, in beweging zetten. Zelfs onze meest spirituele ervaringen van zinvol- of zinloosheid verwoorden we nog sensomotorisch, als lichamen-in-beweging: ik kan geen kant meer op, ik loop vast, ik zie weer een begaanbare weg voor me, ik kan weer vooruit. We vergeten dat gemakkelijk en worden dan wandelende hoofden op steeltjes.Zingeving hebben we ooit als peuter met vallen en opstaan aangeleerd. Zolang je zin hebt om de ene stap voor de andere te willen zetten heb je een zinvol leven. Als je bij de pakken neer gaat zitten, niet meer. Kenmerk van een depressie is ook niet zozeer de somberheid, als wel de inertie, de bewegingsloosheid. Je bent niet meer vooruit te branden.
Lees verder »Posted Categorieën
inInterview met Trouw 14 december 2021
De strijd tegen corona is in twee jaar veranderd van oorlog naar guerrilla. Daardoor dringen de morele dilemma’s tot achter de voordeur door, zegt Frits de Lange, emeritus hoogleraar ethiek. Mag je je ongevaccineerde nicht voor kerst de deur wijzen?
Lodewijk Dros 14 december 2021
Vaccinatie ten spijt is het aantal besmettingen in verpleeghuizen weer fors opgelopen. Al is de kans op overlijden daar minder hoog dan bij de vorige coronagolf, het virus treft weer ouderen. In 2020 was er een golf van verontwaardiging over wat ‘dor hout’ heette, dat moest toch een keertje gekapt. Nu opnieuw veel ouderen sterven, gaat er geen schokgolf door de samenleving.
Nee, zegt De Lange resoluut. “We richtten ons eerst specifiek op ouderen. Dat waren bij uitstek slachtoffers of zondebokken. De mensen die ouderen ‘dor hout’ noemden, kwamen op voor de jongeren, die mochten niet worden opgesloten. Die tegenstelling is verdwenen. De pandemie is van karakter veranderd: het is nu een ziekte van ons allemaal. Het heeft geen zin meer om te wedijveren wie het meest de dupe is. Ook kwetsbare kinderen kunnen eraan sterven, ongevaccineerde vrouwen kan het hun zwangerschap kosten.”
Aanvankelijk speelde de tegenstelling oud versus jong wel. “Corona begon als een ouderenziekte. De ethisch weldenkende burger vond dat we ouderen moesten beschermen, bewoners dienden in hun verpleeghuis geïsoleerd te worden. Dat heeft veel sociale en psychische ellende met zich meegebracht.”
Lees verder »Posted Categorieën
inWaar en hoe gaan we wonen, straks als we echt oud zijn? Het is bij mij thuis onderwerp van gesprek, nu we beiden net met pensioen zijn. We wonen plezierig, maar ja, je weet niet of het huis geschikt is als we de trap niet meer op kunnen en de tuin niet meer kunnen doen. Bovendien wonen de kinderen ver weg. Hmmm, nog maar even parkeren, die vraag.
Herkenbaar, zo’n gesprek (of vaak ook: het voor je uitschuiven ervan)? Toch lijkt het steeds meer een luxe vraag van vroeger toen we nog iets te kiezen hadden. Waar wil je wonen? Je hebt niks te willen. De woningmarkt zit op slot, en de overheid stuurt erop aan dat je blijft waar je bent: thuis, zelfs als je veel zorg nodig hebt. Je hebt geen keus: oud worden doe je daar waar je nu woont.
Lees verder »Posted Categorieën
in≈ Reacties uitgeschakeld voor “Als het, wat God betreft, op beschrijven aankomt, dan ga ik stuntelen en stotteren, want dan weet ik het niet meer.”
Tags
In: Nooit heb ik niets met U. Gesprekken over God, een bundel interviews door Henk Veltkamp, KokBoekencentrum, Utrecht 2021, 18 – 26
Henk Veltkamp interviewde mij voor deze bundel.
Als ik ‘God’ zeg, wat is dan het eerste wat bij u opkomt?
Godallemachtig. En ook gvd. Uitroepen dus. Het woordje ‘God’ zit bij mij veel meer in de emotie dan in de reflectie, of in beelden. God heeft bij mij alles te maken met woede, verbijstering, verwondering, vreugde, machteloosheid, verlatenheid, geborgenheid en ga zo maar door. Dat is, denk ik, essentieel voor mij.
Daarmee bevestigt u wat taalkundigen ons uitleggen: taal wordt niet geboren als beschrijving, maar als uitroep. Of in hun vaktaal: primaire taal is performatief, evocatief, en niet descriptief.
Klopt. Als het, wat God betreft, op beschrijven aankomt, dan ga ik stuntelen en stotteren, want dan weet ik het niet meer. God is emotie.
Wat zijn, terugkijkend naar uw kinderjaren, uw eerste herinneringen aan God?
Niet aan God. Wel aan de dominee, die op de preekstoel zwetende, orerende predikant. De man Gods dus, als mijn eerste herinnering aan God.
Conform aan wat McLuhan ooit zei: “The medium is the message”?
Ja precies. Verder vind ik in mijn geheugen geen kinderherinneringen aan God.
Wel beelden?
Ook niet. Of het zouden de beelden moeten zijn die ik als theoloog bevecht. Niet dat ik die mij herinner, maar wellicht projecteer ik die op mijn eigen jeugd. Zeg maar de man met de baard op de wolk. Of de Oude van Dagen op dat schilderij van William Blake, die met zijn passer de wereld ontwerpt. Dat zijn beelden waarvan ik denk dat ik ze in mijn jeugd heb meegekregen. Een sterk theïstische God dus, de machthebber die het universum bestiert en als een Romeinse keizer met z’n duim omhoog en naar beneden aangeeft wie mag leven en wie moet sterven.
Lees verder »Posted Categorieën
in≈ Reacties uitgeschakeld voor ‘Als het om ouderdom gaat, kom ik nog maar net kijken’
Tags
Interview t.g.v. afscheid PThU, PThUnie jg. 15, nr. 2, september 2021, 30 – 33.
Half augustus 2021 ging hij met emeritaat, maar de periode die daaraan voorafging ervoer Frits de Lange al als een ‘zachte landing’ in die nieuwe levensfase. Het geven van colleges en het begeleiden van studenten en promovendi gaven hem genoeg te doen, maar bij de toekomstplannen van de universiteit was hij toch net iets minder betrokken. ‘Collega’s gaan je toch een beetje zien als de gaande man’, zegt hij met een glimlach. Is dit misschien een voorbeeld van de zelfrelativering die hij in zijn nieuwe boek Eindelijk volwassen als een van de zegeningen van de ouderdom beschouwt? PThUnie sprak met hem over die tweede levensfase – en wat daaraan voorafging.
Net in het jaar dat je met emeritaat gaat, scoor je met een boek over ouder worden.
‘Ja, wat een timing hè? Het is een toevallige samenloop van omstandigheden, maar voor de ontvangst van het boek werkt het wel goed. Ik noem mezelf een oudere in opleiding: ik zit pas in de eerste klas en kijk naar al die jongens en meisjes van tachtig en negentig, die al veel verder zijn. Daar heb je als eersteklasser diep respect voor. Als het om ouderdom gaat, kom ik nog maar net kijken.’
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Frits de Lange
In de politieke filosofie wordt William E. Connolly beschouwd als de grootste denker na John Rawls, Jürgen Habermas en Michel Foucault. Bij het grote publiek is hij nog een onbekende. In zijn werk laat Connolly overtuigend zien dat politiek eerder door de onderbuik dan door rationele argumentaties wordt gedreven. Hij verklaart waarom we eeuwenlang blind zijn geweest voor onze verwevenheid met de natuur. En hij wijst een smalle, maar begaanbare weg uit de klimaatcrisis. Gelukkig is er nu een boek over hem.
Een blinde vlek
Tot eind jaren negentig stond Bill Connolly, zoon van een fabrieksarbeider uit Michigan (1938), alleen bekend als lid van een collectief strijdbare politiek filosofen, critici van het ongebreidelde geloof in de vrije markt. Scherp analyseerde hij de neoliberale ideologie en de desastreuze gevolgen van het kapitalisme voor de Amerikaanse onderklasse en de roofbouw op wat toen nog ‘het milieu’ genoemd werd. Hij vond pas een eigen stem toen hij moeite kreeg met die term. Milieu, environment – letterlijk is het je ‘omgeving’ waar je middenin zit. Het milieu kan je ondersteunen en je hinderen. Maar de natuur is toch meer dan alleen grondstof voor menselijke exploitatie of decor voor het menselijke theater? Ze lijdt, ze kan sterven, en kan ook terugslaan als ze getergd wordt. Is er dan eerst een klimaatcrisis nodig voor het besef dat zij een eigen stem heeft en een eigen handelingsvermogen? Connolly raakte doordrongen van het feit dat niet alleen de mens actor is, maar dat ook dieren en planten, bacteriën en virussen, rivieren, oceanen en aardlagen een zelf-organiserend vermogen bezitten, elk met een eigen dynamiek die maakt dat ze soms onderling heftig botsen.
Lees verder »Posted Categorieën
in≈ Reacties uitgeschakeld voor Vaccins in het drinkwater. Waarom niet?
Tags
Column NieuwWij, 16 augustus 2021
Nee, de overheid moet niemand dwingen tot vaccinatie. Dat ben ik wel eens met de anti-vaxxers. Er kunnen immers goede redenen om zich niet te laten vaccineren. Een aandoening die een prik risicovol maakt, bijvoorbeeld. Maar het overige deel van de 1,8 miljoen mensen die nog niet gevaccineerd is, moet snel verleid worden om zich te laten inenten. Laat ik duidelijk maken waarom.
Goede en toegankelijke voorlichting is bij die verleidingskunst van de overheid cruciaal belang. Daarbij moet zoveel mogelijk het wat ik maar ‘dictatuursargument’ noem worden ontkracht. De overheid zou totalitaire trekjes krijgen met haar inbreuk op de integriteit van het lichaam. Ook al ga je in de publieke discussie wijselijk voorbij aan ‘the Great Reset’, ‘Bill Gates’ en andere samenzweringstheorieën, het sterke anti-overheidssentiment dat de anti-vax beweging voedt en twijfelaars thuishoudt wordt moreel en politiek gelegitimeerd door een beroep op artikel 11 van de Grondwet, “het recht op de onaantastbaarheid van het lichaam”.
Een respectabel artikel. Maar toch.
“Vergelijking met drinkwater kan ons in debat over vaccinatieplicht helpen”
Posted Categorieën
inTags
Interview met Bas Roetman, Trouw 2 augustus 2021
“Bij mijn afscheid als hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit kreeg ik het boek Leven in het nu van Tom Hannes, een Vlaamse zenleraar. Een prachtig boek. Zijn stelling is dat ons bestaan flinterdun is, en dat we dat moeten leren aanvaarden en er zelfs van leren houden. Ik betrek die term op mijn eigen leven en mijn levensfase. Ik ben gepensioneerd, heb minder verantwoordelijkheden en ook de prestatiedruk wordt minder. Dan wordt jouw ‘zelf’ als het ware een stuk lichter. Dat is ook mijn pleidooi in mijn boek Eindelijk volwassen: dat je wijsheid vergaart als je niet meer voortdurend werktaan je ego, aan een dik, stevig, opgepompt zelf. Dat ego moet je laten schieten. Ik heb er heel lang over gedaan, tot nu aan toe, om die waarheid onder ogen te zien. Maar er zijn ook mensen die dat al veel eerder doen. Het is overigens niet zo dat je vanzelf lichter wordt als je ouder wordt. Er komen nieuwe moeilijkheden op je pad: je eigen dood komt dichterbij, om je heen vallen steeds meer mensen weg, je krijgt lichamelijke gebreken. Dan kan het moeilijk zijn om dat ‘gewicht’ te verliezen. Maar je kunt het wel leren.
Dat flinterdunne bestaan houdt mij enorm bezig. Het gaat ook over ons als mensheid. Hannes wijst erop hoe dun onze atmosfeer is: ga honderd kilometer de lucht in en je bent eruit. Hoe flinterdun de laag vruchtbare aarde is, waar we ons voedsel op verbouwen en waar we te veel stikstof instoppen. Hoe afhankelijk van en verweven met de atmosfeer wij zijn. Het klinkt evident als je het zo opnoemt, maar het is een besef dat heel lang in ons denken, voelen en ervaren geen rol heeft gespeeld. Wat de drie miljardairs Jeff Bezos, Elon Musk en Richard Branson nu doen met hun ruimtereizen is letterlijk een wens om te ontsnappen aan die atmosfeer. Dat is precies het gedrag waar we nu op stuklopen.
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Afscheidscollege PThU 4 juni 2021 (hier de link naar de pdf-versie)
Op het mini-symposium rond mijn afscheid gaven vier collega’s acte de présence. Lees de bijdragen van Hans Alma (VU), Enrieke Damen (PThU), Hanne Laceulle (UvH) en Thijs Tromp (PThU).
Een gesprek in de vriendenkring rond mijn twintigste, over het leven in het algemeen en wat wij ermee wilden. Ik weet nog dat ik op dat moment zei: ‘Ik hoef niet per se gelukkig te worden, ik wil wijs worden.’ Dat was jeugdige overmoed, constateerde ik achteraf. Maar ik denk dat dat ideaal mij mijn hele loopbaan vergezeld heeft. Vijfenveertig jaar later ben ik misschien nog niet veel wijzer geworden, maar des te meer wijsheidszoeker.
Een paar gedachten over wijsheid en theologie dus tot slot.
Ik begin (1.) met hoe mijn persoonlijke zoektocht naar wijsheid in de theologie vorm kreeg, daarna (2.) verken ik wat het betekent voor de universiteit in het algemeen als ze voor wijsheid gaat en (3.) voor de theologie in het bijzonder als je haar als wijsheidswetenschap verstaat. Ik sluit af (4.) met wat ik denk dat dat voor de agenda van de theologie betekent. Ik denk dat ze een voluit ecologische discipline heeft te zijn.
Lees verder »Posted Categorieën
inColumn Volzin, juni 2021 (jg. 20, #6), 57
Tot nog toe lachte de geschiedenis ons babyboomers toe, maar nu lijkt zij zich tegen ons te keren. Wie in het eerste decennium na de Tweede Wereldoorlog is geboren – ikzelf ben van 1955 -, kon rekenen op vrede en groeiende welvaart in de jaren vijftig, hoger onderwijs (ook voor vrouwen) in de jaren zestig, riante salarissen in de kennis- en diensteneconomie, goedkope huizen in de jaren zeventig en tachtig, en ten slotte de macht in de jaren negentig. En ja, we hadden het heel krap in onze jeugd en we zijn niet allemaal met een gouden lepel in de mond geboren. Toch ging het de babyboomgeneratie doorgaans voor de wind.
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Tot twee keer toe reageerde Lisette Thooft op mijn kritische stuk Demasqué van de ego-spiritualiteit. Een keer op Nieuwwij (Ben ik mijn broeders hoeder?), en uitvoeriger nog eens in De Bezieling (Mijn ego en ik (en de anderen)). Beide keren had ik na lezing het gevoel: de lezer oordele zelf maar, ik hoef er weinig aan toe te voegen. Ze bevestigt immers alleen maar wat ik haar had verweten: haar type spiritualiteit draait alleen maar om het eigen ik. Ik verwoordde het zo: “Het is een vorm van geestelijk narcisme waarin er voor anderen ten diepste geen plaats is. De coronacrisis is niet de oorzaak van of de reden voor deze spirituele egocentrie, maar schept alleen de gelegenheid waarin haar contouren scherper zichtbaar worden.” Thooft zegt nog eens hardop wat ik vermoedde. In haar repliek op Nieuwwij “Ben ik mijn broeders hoeder?” schrijft ze: “In de praktische uitwerking van de vorm van spiritualiteit die ik aanhang, draait het om zelfonderzoek, zelfopvoeding, zelfgenezing, kortom alles wat ik kan beoefenen teneinde de diepe onvrede in mijn eigen ziel te helen.” Zelf, zelf en nog eens zelf.
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Interview door Margaretha Coornstra, Nederlands Dagblad 3 april 2021
Lees verder »Streven naar wijsheid is het alternatief voor voltooid leven, vindt ethicus en theoloog Frits de Lange (65). ‘Ik zie wijsheid als nieuw ideaal voor de ouderdom. Iedereen kan wijs worden en met je wijsheid kun je nog steeds een belangrijke sociale rol spelen.’
Posted Categorieën
inOpiniebijdrage NieuwWij, 24 maart 2021
Hoe langer de pandemie duurt, des te verrassender de bondgenootschappen tussen groepen die zich verzetten tegen de lockdown. Hard en soft, rechtsextremisten en spiritualiteitsbewegingen vinden elkaar in ontkenning van de ernst van het virus en het protest tegen de maatregelen.
“Wat heeft dit nog met christelijk geïnspireerde spiritualiteit te maken?”
Désanne van Brederode merkte tot haar verbijstering dat veel van haar antroposofische vrienden nu complottheorieën aanhangen, die “Nederland nu opeens vergeleken met een dictatuur en in hun retoriek de schijn wekten dat er al tijden een verschrikkelijke strijd om macht over de gehele mensheid gaande was, die nu, door corona, openlijk de oorlogsfase was ingegaan. (…) Even pijnlijk was het dedain waarmee er werd gesproken over al diegenen die niet durfden of wilden zien wat er ‘echt’ gaande was en is.” (Trouw 27 februari 2021) Wie nog waarde hecht aan de cijfers van het RIVM is in deze kringen naïef.
De mix van spiritualiteit en anti-lockdown is geen Nederlands unicum en niet beperkt tot de antroposofie, maar is inmiddels zo wijdverspreid dat er de term ‘conspirituality’ voor gemunt is.
Lees verder »Posted Categorieën
inTags
Opiniebijdrage NieuwWij.nl, 14 maart 2021
Het begon met Marianne Zwagerman en Jort Kelder, maar gaandeweg de coronacrisis werd de toon meer sophisticated en het argument ook salonfähig gemaakt in intellectuele kring. De column in de De Telegraaf over ouderen als ‘dor hout’ kwam eerst, maar nu kunnen ook NRC lezers vernemen hoe de hoogleraren filosofie Marli Huijer en Ad Verbrugge in een zoektocht naar een uitweg uit de crisis vóór jongeren en tegen ouderen kiezen. Ze formuleren omzichtiger, maar toch, c’est le ton qui fait la musique.
Lees verder »Ik mocht op de dag van verschijnen (23 februari 2021) in het radioprogramma Met het Oog op Morgen (NPO 1) iets vertellen over mijn nieuwe boek, Eindelijk Volwassen. De wijsheid van de tweede levenshelft. Het interview is (ook) hieronder te beluisteren. Kijk hier links of onder boeken/books voor recensies.
Een podcast over het boek met Uitgeverij Ten Have:
Posted Video
inRadio Bloemendaal, 17 februari 2021
Een persoonlijk gesprek met Elianne Meijer op Radio Bloemendaal. Over een pedant ventje, Jimi Hendrix, la Douce France, pelgrimage, wijs oud worden en nog veel meer. Nu hier terug te luisteren.
Posted Bonhoeffer, christendom, Video
inZin-in-Zondag bijeenkomst 7 februari 2021, Jozefkerk, Assen.
Posted ethiek
inTags
Morgen wordt alles beter biedt een helder geschreven, zeer informatief en toegankelijk boek over alle aspecten aan genetisch onderzoek en de mogelijkheden van gentechnologie. Het geeft de lezer inzicht in erfelijkheidsleer, DNA-onderzoek en gentherapie, maar verstrekt ook nuttige informatie over genetische counseling. Waar kun je terecht als in jouw familie erfelijke ziekten voorkomen of als je als ouder zelf een kind verwacht met een mogelijk ernstige aandoening? De auteurs plaatsen de ontwikkelingen nadrukkelijk in een ethisch en christelijk levensbeschouwelijk/ christelijk kader.
Lees verder »Posted Categorieën
in(A Blessing in disguise, Column De Verwondering 2020, #4)
Je ziet ze niet veel meer, de overlijdensadvertenties met: ‘In de gezegende leeftijd van 90 jaar overleed …’ De Bijbelse gedachte werd erin verwoord dat God je wel bijzonder welgezind moest zijn geweest dat je de tachtig of negentig haalde. Een middeleeuws rijmpje over de levensloop ging zo:
10 dat zijn je kinderjaren
20 ga je aan het sparen
30 moet je zijn getrouwd
40 ben je daarvoor te oud
50 krijg je ongemakken
60 ga je aan het zakken
70 daalt je leven af
80 ga je naar het graf
90 kun je ook nog leven
100 zij door God gegeven!
De ouderdom als zegen – die gedachte is behoorlijk op z’n retour. Iedereen wil graag oud worden, maar niemand wil het zijn. Tegenwoordig wil niemand ‘als kasplantje eindigen’. En veel mensen overwegen zelfs om er ‘vóór die tijd uit te stappen’. Een hoge leeftijd was ooit een zegen, nu wordt ze eerder als een vloek ervaren.
Lees verder »Posted Categorieën, christendom
inTags
(Bespreking op www.liberaalchristendom.nl, december 2020)
Waarom theologen Oog in oog met Gaia van Bruno Latour zouden moeten lezen? Ik noem drie redenen: allereerst om te beseffen hoe hopeloos het met de aarde en ons gesteld is. Vervolgens: voor de indringende analyse die Latour biedt van de rol van christelijke religie in de ecocrisis. Tenslotte: om ons te stimuleren bij de ‘veraardsing’ van onze theologie.
30 maandag nov 2020
Posted Categorieën, Video
inMeditatie Eglise Réformée Néerlandaise aan de Boulevard Vincent Auriol in Parijs, de gemeente waar ik ooit (1985 – 1990) predikant was, op 8 november 2020. De diensten gaan er gewoon door, nu op Zoom en via een Youtube-live stream.
Ik heb naar een alternatieve vorm gezocht met muziek, poëzie en beeldende kunst. Het gaat over onzekerheid – en over of en hoe erg niet-weten is. De anonieme 14e eeuwse mysticus die het boekje De Wolk van Niet-Weten schreef helpt ons daarbij. Ds. Ruth van der Waall-Schaeffer, predikant van de ERN, werkte mee.
Posted Categorieën
inTags
Volzin, november 2020, #11
Ik ben echt geen globetrotter, maar verheugde me dit voorjaar enorm op een conferentie in Oxford, een cursus op Kreta, een kerkdienst in Parijs, en in de zomer een vakantie naar Schotland. Het werd alleen de Veluwe. Hoeveel geplande reizen hebt u het afgelopen half jaar niet kunnen maken? De toerisme-industrie is ingestort. Zes maanden na het begin van de coronapandemie vliegt slechts de helft van de vliegtuigen, halfgevuld. Internationale reizigers zijn van inkomstenbron veranderd in potentiële besmettingshaarden.
Groener, bewuster reizen
Zal het ooit weer business as usual worden? Alleen de KLM denkt het, geholpen door de miljardensteun van minister Hoekstra: over drie jaar hoopt ze weer evenveel te vliegen als voor de coronacrisis.
Maar de KLM verstaat de tekenen des tijds niet. Want het roer moet om. Wereldwijd zullen we radicaal ons reisgedrag moeten herzien om van het virus af te komen. En als deze crisis ons daarvan niet overtuigt, dan wel die andere, de klimaatcrisis, waarvan de ernst zich steeds nadrukkelijker opdringt. Bij onveranderd gedrag zullen er in 2030 jaarlijks 1,8 miljard toeristen over de aardbol zwerven, schat de UNWTO, de mondiale toerisme-organisatie, en 5,3% van alle menselijke CO2-uitstoot voor hun rekening nemen. En dan hebben we het nog niet eens op de aanslag die ze plegen op cultureel erfgoed en locale eco-systemen. De toerist brengt geld in het laatje, maar laat tegelijk een spoor van vernieling na. Omdat de stranden van Bali zo enorm vervuild zijn, noemen ze de regentijd daar nu het ‘plasticseizoen’.
Lees verder »Posted Categorieën, corona, ethiek, ouderdom, ouderen, Voorpagina
inTags
Als ouderen de openbare ruimte mijden, hebben jongeren meer ruimte om hun leven te leiden en de economie op gang te houden tijdens de pandemie. Goed idee? Discriminatie, vindt ethicus Frits de Lange. Medisch ethica Heleen Dupuis vindt dat overtrokken. ‘Ouderen moeten gewoon een stapje terugdoen.’
Een dubbelinterview op afstand Marc van Dijk, Trouw (Katern Tijdgeest), 17 oktober 2020.
Er is in het nationale debat over de corona-pandemie van meet af aan een oneigenlijk element geslopen, vindt ethicus Frits de Lange: ouderen worden weggezet als problematisch. Dat begon volgens hem met de uitspraken van Marianne Zwagerman en Jort Kelder in het voorjaar. Telegraaf-columnist Zwagerman schreef: “Het dorre hout wordt gekapt, misschien een paar maanden eerder dan zonder virus. Moet iedereen die nog in de bloei van zijn leven zit daar alles voor opofferen?” Jort Kelder zei: “We zijn 80-plussers die te dik zijn en gerookt hebben nu aan het redden. Hoeveel economische schade is het redden van mensen die anders twee jaar daarna doodgaan waard?”
Lees verder »Posted christendom, theologie
inDesgevraagd, mijn reactie op het top 10 boekenlijstje van liberaalchristendom.nl, de must reads voor theologen vandaag.
Posted spiritualiteit
in≈ Reacties uitgeschakeld voor Mogelijkheidsmensen
Ik hoop op veel krachtige mogelijkheidsmensen. Mensen die zich niet neerleggen bij het sombere toekomstscenario van een oververhitte, onleefbare planeet, maar op grond van de feiten denken: “ach, het kan waarschijnlijk toch ook nog anders?”
[Column De Verwondering 2020 #3]
Sinds een jaartje heb ik een moestuin. Een lapje grond van niks, het mag geen naam hebben. Al zijn de boontjes om te smullen, ik geloof niet dat ik ooit groene vingers zal krijgen.
[Column Geron, september 2020 (22,3)]
De idee dat ouder worden betekent dat je het stokje overgeeft aan de komende generatie, dringt maar moeilijk tot onze generatie babyboomers door. Wij willen het liefst voor eeuwig blijven.
Hoe komt dat?
Ik onthoud mij van een moreel verwijt, maar zoek een verklaring in een sociologisch gegeven.
Lees verder »Posted ouderdom, ouderen, Video, Voorpagina
inTags
The lecture should have been presented in Oxford, at an Interdisciplinary Conference of the McDonald Centre for Theology, Ethics and Public Life on Ageing & Despair. Towards Patience and Hope for Health and Care, 27 – 29 May 2020. The event was cancelled but has been miraculously transformed by the organizers into a A Virtual Interdisciplinary Conference. All speakers (among whom also my Dutch colleague Els van Wijngaarden) presented their contributions in video presentations online.
Posted Categorieën
inTags
Column De Verwondering #2 2020
Op de drempel naar de moderne samenleving werd de eigenschap die eeuwenlang als de kroon op de christelijke deugden werd beschouwd, door David Hume (1711 – 1776) misprijzend als ‘monniksdeugd’ afgedaan.
De heilige Benedictus van Nursa had in de zesde eeuw in zijn kloosterregel de nederigheid aan alle Middeleeuwers aangeprezen als een ladder met twaalf treden, een weg tot zaligheid, maar vandaag wil niemand dat trapje nog op. Voor Friedrich Nietzsche was nederigheid het product van christelijke zelfhaat. Je bent een zondige niksnut in de ogen van God, een onderkruipsel – gedraag je zelf er dan ook naar, was de ziekmakende christelijke boodschap. Ook al zeggen we het niet meer zo kras, een nederig mens is vandaag al gauw een sneu iemand met een laag zelfbeeld. Je zelf klein maken is jezelf kleineren. Je kunt beter luidruchtig ‘kijk, hier ben ik’ zeggen dan jezelf wegcijferen.
Lees verder »Posted Categorieën, Video
inTags
Zen Centrum Amsterdam lanceert ‘Zen in de Pod’: podcasts over zen en mystiek. Met zenleraren en experts gaan we in gesprek over hun boeddhistische en mystieke inspiratiebronnen. In de eerste aflevering staan we stil bij Simone Weil.
Lees verder »Tags
Posted Categorieën
inDe coronacrisis treft met name ouderen. Voor ethici betekent dat werk aan de winkel. Eerst kwam de vraag wie er wel en niet nog op de intensive care mag (een leeftijdsgrens voor zeventigplussers?), daarna of ouderen niet een ophokplicht hebben bij het heropenen van de samenleving. Moeten jongeren niet de ruimte?
Ouderendiscriminatie ligt op de loer en ik heb een instinct ontwikkeld dat alarm slaat waar en wanneer ik het ruik. Ik was dan ook wel blij dat op 12 mei ChristenUnie, Omroep Max en KBO-PCOB met een manifest aan de bel trokken. “Er klinken in deze crisis echter steeds vaker pijnlijke woorden over onze senioren.” De opstellers verwijzen naar columnisten voor wie kwetsbare ouderen ‘dor hout’ zijn dat nu gekapt wordt, naar economen en politici die een 60-min-samenleving bepleiten of leeftijdsgrenzen bij het heropenen van de horeca. “Nog even en onze ouderen zijn het blok aan het been van de rest van de samenleving. Voor ons is dat een huiveringwekkende en onaanvaardbare gedachte.”
Lees verder »14 zondag jun 2020
Posted Video
inGesprek van Joop van der Elst met Frits de Lange , hoogleraar ethiek aan de PThU in Groningen aan de hand van het bij uitgeverij KokBoekencentrum uitgevers uitgegeven boek “Liefde is Licht, Religieuze teksten van Simone Weil”.
Meer info: www.kokboekencentrum.nl/boek/liefde-is-licht/
Frits de Lange schreef bij deze bloemlezing de inleiding.
Zijn website: www.fritsdelange.nl/
Posted Categorieën, corona, ethiek, zorg, zorgethiek
inEthicsofCare.org (25 Mei 2020)
Posted Bonhoeffer, corona, ethiek, zorgethiek
in‘In normale tijden sluimert de ethiek; als de gemeenschap uit elkaar valt en de orde bedreigd, wordt zij wakker’, merkt de in deze maand breed herdachte theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) midden in de oorlog op. Hij was in 1943 bezig een ethiek te schrijven met het nemen van verantwoordelijkheid als leidende gedachte, toen de nazi’s hem vanachter zijn schrijftafel plukten, hem gevangenzetten en ter dood brachten.
Ik moet aan hem denken, nu we op voet van oorlog met een onzichtbare vijand zijn. De coronacrisis heeft de ethiek wakker geschud.
Lees verder »