Posted in spiritualiteit
≈ Reacties uitgeschakeld voor Mogelijkheidsmensen
Ik hoop op veel krachtige mogelijkheidsmensen. Mensen die zich niet neerleggen bij het sombere toekomstscenario van een oververhitte, onleefbare planeet, maar op grond van de feiten denken: “ach, het kan waarschijnlijk toch ook nog anders?”
[Column De Verwondering 2020 #3]
Sinds een jaartje heb ik een moestuin. Een lapje grond van niks, het mag geen naam hebben. Al zijn de boontjes om te smullen, ik geloof niet dat ik ooit groene vingers zal krijgen.
[Column Geron, september 2020 (22,3)]
De idee dat ouder worden betekent dat je het stokje overgeeft aan de komende generatie, dringt maar moeilijk tot onze generatie babyboomers door. Wij willen het liefst voor eeuwig blijven.
Hoe komt dat?
Ik onthoud mij van een moreel verwijt, maar zoek een verklaring in een sociologisch gegeven.
Lees verder »Posted in ouderdom, ouderen, Video, Voorpagina
The lecture should have been presented in Oxford, at an Interdisciplinary Conference of the McDonald Centre for Theology, Ethics and Public Life on Ageing & Despair. Towards Patience and Hope for Health and Care, 27 – 29 May 2020. The event was cancelled but has been miraculously transformed by the organizers into a A Virtual Interdisciplinary Conference. All speakers (among whom also my Dutch colleague Els van Wijngaarden) presented their contributions in video presentations online.
Posted in Categorieën
Tags
Column De Verwondering #2 2020
Op de drempel naar de moderne samenleving werd de eigenschap die eeuwenlang als de kroon op de christelijke deugden werd beschouwd, door David Hume (1711 – 1776) misprijzend als ‘monniksdeugd’ afgedaan.
De heilige Benedictus van Nursa had in de zesde eeuw in zijn kloosterregel de nederigheid aan alle Middeleeuwers aangeprezen als een ladder met twaalf treden, een weg tot zaligheid, maar vandaag wil niemand dat trapje nog op. Voor Friedrich Nietzsche was nederigheid het product van christelijke zelfhaat. Je bent een zondige niksnut in de ogen van God, een onderkruipsel – gedraag je zelf er dan ook naar, was de ziekmakende christelijke boodschap. Ook al zeggen we het niet meer zo kras, een nederig mens is vandaag al gauw een sneu iemand met een laag zelfbeeld. Je zelf klein maken is jezelf kleineren. Je kunt beter luidruchtig ‘kijk, hier ben ik’ zeggen dan jezelf wegcijferen.
Lees verder »Posted in Categorieën, Video
Tags
Zen Centrum Amsterdam lanceert ‘Zen in de Pod’: podcasts over zen en mystiek. Met zenleraren en experts gaan we in gesprek over hun boeddhistische en mystieke inspiratiebronnen. In de eerste aflevering staan we stil bij Simone Weil.
Lees verder »Posted in Categorieën
De coronacrisis treft met name ouderen. Voor ethici betekent dat werk aan de winkel. Eerst kwam de vraag wie er wel en niet nog op de intensive care mag (een leeftijdsgrens voor zeventigplussers?), daarna of ouderen niet een ophokplicht hebben bij het heropenen van de samenleving. Moeten jongeren niet de ruimte?
Ouderendiscriminatie ligt op de loer en ik heb een instinct ontwikkeld dat alarm slaat waar en wanneer ik het ruik. Ik was dan ook wel blij dat op 12 mei ChristenUnie, Omroep Max en KBO-PCOB met een manifest aan de bel trokken. “Er klinken in deze crisis echter steeds vaker pijnlijke woorden over onze senioren.” De opstellers verwijzen naar columnisten voor wie kwetsbare ouderen ‘dor hout’ zijn dat nu gekapt wordt, naar economen en politici die een 60-min-samenleving bepleiten of leeftijdsgrenzen bij het heropenen van de horeca. “Nog even en onze ouderen zijn het blok aan het been van de rest van de samenleving. Voor ons is dat een huiveringwekkende en onaanvaardbare gedachte.”
Lees verder »Posted in Categorieën, corona, ethiek, zorg, zorgethiek
EthicsofCare.org (25 Mei 2020)
Posted in Bonhoeffer, corona, ethiek, zorgethiek
‘In normale tijden sluimert de ethiek; als de gemeenschap uit elkaar valt en de orde bedreigd, wordt zij wakker’, merkt de in deze maand breed herdachte theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) midden in de oorlog op. Hij was in 1943 bezig een ethiek te schrijven met het nemen van verantwoordelijkheid als leidende gedachte, toen de nazi’s hem vanachter zijn schrijftafel plukten, hem gevangenzetten en ter dood brachten.
Ik moet aan hem denken, nu we op voet van oorlog met een onzichtbare vijand zijn. De coronacrisis heeft de ethiek wakker geschud.
Lees verder »Posted in Categorieën, corona, ethiek, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg, zorgethiek
Posted in Categorieën, religie
Column PThUnie 2020 #1
Alles is er ‘huge’: de hotels, het congrescentrum, de massa conferentiegangers. Elk jaar eind november verzamelen zich duizenden theologen en godsdienstwetenschappers in een van de grote steden in de VS voor het jaarlijkse congres van de American Academy of Religion. Dit jaar in San Diego, dicht bij de Mexicaanse grens. Onder die pakweg 20.000 congresgangers is ook een aanzienlijk deel van buiten de VS. Ze presenteren in honderden parallelle sessies hun onderzoek, luisteren naar de big shots in hun vak, bezoeken de gigantische boekenmarkt waar uitgevers hun nieuwe titels presenteren. En ze netwerken in de wandelgangen (“So good to see you again!”) of doen zaken tijdens de lunch. Het is een Amerikaans gebeuren, maar wil je weten wat er wereldwijd speelt in de studie van religie, dan snuif je daar de thema’s op die in de lucht hangen.
Lees verder »Posted in Bonhoeffer, theologie
Tags
Op 5 april 1943 wordt de theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945), samen met zijn zwager, de jurist Hans von Dohnanyi en zijn zuster Christine, door de Gestapo gearresteerd en vanuit de villa van zijn ouders in de gegoede Berlijnse wijk Grunewald overgebracht naar de militaire strafgevangenis in Tegel. Cel 92 op de derde etage, het contrast met thuis kon niet groter: drie bij twee meter, een hoog raam waardoor alleen de wolken te zien zijn, een brits, een tafel, stoel en een toiletemmer.
Lees verder »Posted in levenseinde, levensloop, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, spiritualiteit, voltooid leven
Tags
Voorjaar 2008 – we organiseerden een studiedag op de Theologische Universiteit, toen nog in Kampen, over het thema ‘goed oud worden’. Renée van Riessen leverde er een filosofische bijdrage. Het was een wat ongemakkelijk betoog dat schuurde met het thema van de dag, en misschien is het daarom zo bij me blijven hangen. Neem nu zo’n begrip als ‘goed oud worden’, zei ze. Is het geen interne tegenspraak – een houten ijzer, een vierkante cirkel? Kun je ooit goed oud worden?
Lees verder »Posted in Categorieën
Hoe heurt het eigenlijk? was een vermakelijk tv-programma waarbij Jort Kelder op bezoek ging bij de wereld van oud geld. Dat we allemaal gelijk zijn aan elkaar, die boodschap blijkt aan de hogere klasse niet besteed.
Lees verder »Posted in Categorieën
Tags
Wat kunnen wij weten? Wat mogen wij hopen? Wat moeten we doen? Dat zijn de eeuwige vragen van de filosofie. Elze Riemer geeft in deze jaargang van Volzin het antwoord van twaalf ‘denkers van nu’ en legt daartoe haar oor te luisteren bij kenners. In de laatste aflevering Frits de Lange over Simone Weil: “Ze had een compassie zonder grenzen, omdat ze niet de illusie had dat haar persoon iets voorstelde.”
Ze laat zien hoe je tegelijkertijd lucide kunt zijn, de wereld zonder illusies tot je kunt nemen, én kunt geloven in de liefde.
Posted in levenseinde, levensloop, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg
Trouw legt met ‘De yep van tegenwoordig’, een onderzoek naar de vitale zestigers en zeventigers, een lacune bloot in de maatschappelijke beeldvorming: voor vitale ouderen hebben we eigenlijk geen goed verhaal. Ze zijn niet meer jong (met hun leesbril en nieuwe heup zijn ze de illusie van forever young wel kwijt) maar oud voelen ze zich ook nog niet. Want oud, is de gedachte, staat gelijk aan aftakelen en zorgafhankelijk worden.
Het onderzoek schetst een beeld van een nieuwe levensfase die nu door de vergrijzende babyboomgeneratie voor het eerst wordt verkend. Uitgangspunt is de gedachte dat de vitale zestigers en zeventigers zich in een aparte levensfase bevinden, voorafgaande aan de ‘echte’ ouderdom, die om nieuwe beeldvorming vraagt.
Yep (young elderly person) is wel een mooie vondst van Trouw, maar toch te trendy. Er is een nieuwe, betere naam nodig voor deze ‘jongere oudere’.
Bij dat uitgangspunt maak ik een kanttekening die uitmondt in een suggestie. Mijn kanttekening: het onderscheid tussen een derde en vierde levensfase is hoogst problematisch. We hebben geen nieuwe naam voor alleen de derde levensfase nodig, maar zitten verlegen om een goed verhaal voor heel de ouderdom. En mijn suggestie: we doen er goed aan de yep als oudere-in-opleiding te beschouwen, die begint aan een (hopelijk) lang leer- en ontwikkeltraject richting het einde.
Lees verder »Posted in Categorieën
essay Volzin, augustus 2019
“Wij beiden zijn verbaasd, hoe plat het in onze kerken wordt,” schreven mij twee collega-theologen naar aanleiding van een kritisch essay over de hemel dat ik schreef in Trouw. “Wij zijn verbijsterd, hoe gemakkelijk al die schilders, dichters en componisten die op hun manier de lof van de hemel zongen met één krantenartikel buiten de kerk gezet worden. Wij persisteren toch maar bij onze wens, dat in onze uitvaartdienst het oude lied weerklinkt: In paradisum deducant te angeli”.
Tja, de framing van het essay was bepaald ook ongelukkig. “Eerst nam hij afscheid van de persoonlijke God. Nu zegt de protestantse hoogleraar Frits de Lange de hemel vaarwel”. Maar er stond toch echt deze titel boven: “Er is maar een leven. Dit.” Dat klinkt toch een beetje als: dood is dood. Had ik dit soort reacties niet over mijzelf afgeroepen?
Lees verder »Posted in Categorieën, Meditatief1, spiritualiteit
Column De Verwondering, 2019 #2
Jij bent een Ander – ik heb Jou met een hoofdletter leren schrijven. De andere mens is ten diepste een Vreemde voor mij, leerde ik van filosofen als Martin Buber en Emmanuel Levinas. Laat ik niet denken dat ik jou wel begrijp en met je mee kan voelen! Jij verschilt van mij. Jij bent volstrekt transcendent voor mij en ziet mij aan vanuit de Hoogte of de Verte. Net als die Ander, die we God noemen.
Grootse filosofie, die mij helpt om eerbiedig en respectvol met jou om te gaan.
En toch, ik kom er een beetje van terug. Ben ik ten diepste niet meer gelijk aan jou dan we van elkaar verschillen?
Lees verder »Posted in leven, Meditatief1, spiritualiteit
Column De Verwondering, 2020 #1
Ook al ben ik niet een groot zeiler, ik vind zeilen een prachtig beeld voor ons leven. Het leven vraagt om ‘stuurmanskunst’, we moeten ‘laveren’ om ‘koers’ te kunnen houden en onze zeilen zetten naar wind en golven, willen we onze bestemming bereiken.
Je kunt met het beeld veel uitdrukken.
Ook voor de zenmeester Dōgen (1200 – 1253) was het een geliefd beeld. Maar hij buigt de metafoor van de zeiler in een onvermoede richting.
‘Leven is als iemand die in een boot vaart. Ofschoon hij aan boord van de boot het zeil hanteert, het roer ter hand neemt en boomt, draagt de boot hem en is hij niets zonder boot. Door met de boot te varen maakt hij deze tot een boot.’
Lees verder »Posted in ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg
Tags
(Essay Trouw, Letter & Geest 13 april 2019)
Dignity of the Old heet de cursus die ik geef: waardig oud worden. De cursisten zijn buitenlandse studenten die voor een jaar naar Nederland komen om een Masterdiploma te halen. Ze komen vooral uit Afrika en Azië. Jonge mensen, getriggerd door een studieprogramma over ‘menselijke waardigheid’. Dat helpt hen hopelijk om straks beter de strijd aan te kunnen binden tegen Hiv-Aids, de armoede, het religieuze geweld en de uitbuiting en corruptie, waardoor hun thuisland geteisterd wordt. Hoort daar ook een cursus over ouder worden bij? Mwah… Daar zitten ze echt niet op te wachten. Je ziet de scepsis in hun ogen op het eerste college. Is ouderdom niet ook typisch een westers thema? Ze lijken op het eerste gezicht gelijk te hebben. Voor het jonge Afrika geldt het vergrijsde Europa als het mondiale bejaardenoord. Onze gemiddelde leeftijd is rond de veertig, die van Afrikanen is de helft minder. Waarom zou je een continent dat bevolkt wordt door arme adolescenten lastigvallen met de midlifecrisis van rijke Noordelingen, bezorgd over hun oudedagsvoorziening? Worden ze nu toch weer gekoloniseerd met Europees gedachtengoed?
Lees verder »Posted in levenseinde, levensloop, Meditatief1, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, spiritualiteit
Column, De Verwondering, maart 2019/ 1, p. 34
Wanneer je tweede levenshelft begint? Misschien als je beseft dat je ego er niet meer zo toe doet. Voor de een begint die tweede helft soms daarom al vroeg, anderen zijn er op hun oude dag nog niet aan toe. Het hangt er maar van af, wat je meemaakt en wat je doet met wat je meemaakt.
In de eerste levenshelft moet je aan je ego bouwen en dat is maar goed ook, anders red je het niet in deze wereld. Je hebt een stevige identiteit nodig, veiligheid om de wereld aan te kunnen, en iemand die van je houdt om wie je bent. Je ego is de container waarin je dat allemaal bij elkaar houdt. Je uitvalsbasis om de rest van de wereld aan te kunnen. Daarvoor heb je een heldere omtrek en scherpe onderscheidingen nodig. ‘Dit ben ik en dat dus niet’.
Elisabeth Eybers (Tom Küsters)
Posted in ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren
Tags
Column, PthUnie 2019/1, p.9
Dignity of the Old heet de cursus die ik geef. Onderdeel van het ethiekprogramma in de eenjarige internationale Mastersopleiding van de PThU, jaarlijks met studenten uit Afrika en Azië. Ouderen? Dat is niet het eerste waar ze aan denken, in hun door HIV-Aids, werkloosheid of religieus geweld geteisterde land. Is ouderdom niet ook typisch een westers thema? Voor het jonge Afrika geldt het vergrijsde Europa als het mondiale bejaardenoord. En zelf oud worden? ‘Oh no!’ De prille twintiger mag er niet aan denken! Dan is hij zijn viriele kracht kwijt en is het met hem gedaan.
Maar een gezamenlijke blik op de statistieken van HelpAge International (www.helpage.org) maakt hen snel duidelijk dat vergrijzing in de 21eeeuw ook voor hen een uitdaging wordt: ook al is de bevolkingsopbouw er (nu) nog anders, numeriek leeft het merendeel van de ouderen wereldwijd straks in Azië en Afrika.
Lees verder »Posted in Video
Tags
Wilco Kruijswijk is de creatieve geest achter het Ministerie van Geluk, Welbevinden en Plezier. Hij is de bedenker van het Gelukkigerwijspad (een originele, meerdaagse pelgrimage rond Amersfoort). Ik had met hem een inspirerend en aanstekelijk gesprek over pelgrimeren. Hij vroeg me tot slot naar het ‘mysterie van het pelgrimsgeluk’ en maakte dit filmpje:
Posted in Categorieën
Mijn schoonvader overleed te vroeg. Negenenzestig was hij toen een hartstilstand hem fataal werd. Maar mijn schoonmoeder heeft zich altijd getroost met de gedachte dat haar man ‘niet heeft hoeven lijden’. Een mooie dood, al had hij later moeten komen. Als familie beaamden we dat altijd, maar het zou wrang zijn haar daaraan nu te herinneren, nu ze na vijfentwintig jaar zelf met Alzheimer in het verpleeghuis is opgenomen. Ze kan zomaar in haar slaap overlijden maar we houden er ook rekening mee dat haar langzame verval nog jaren duurt.
Lees verder »Posted in Categorieën
Tags
Hieronder de tekst van mijn Oecumenelezing voor de Raad van Kerken, 18 januari 2019, Geertekerk, Utrecht. (Ook te vinden op de site van de RvK. Hier ook in pdf te downloaden.
Posted in levenseinde, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, voltooid leven, zorgethiek
Nederland vergrijst, maar heeft er geen antwoord op. De publieke discussie over onze oude dag verengt zich tot misstanden in het verpleeghuis en wordt gegijzeld door het politieke debat over voltooid leven. Mogen we zelf uit het leven stappen op het moment dat we dat willen en mag de arts er dan bij helpen?
Onderzoeker Els van Wijngaarden ging in gesprek met vijfentwintig ouderen die expliciet aangaven dat zij klaar waren met leven en dood wilden. Zij ontdekte dat achter die doodswens een hele wereld aan ambivalente gevoelens schuilgaat. Twee gevoelens sprongen eruit: deze mensen waren eenzaam en tegelijk bang om afhankelijk te zijn van anderen.
Posted in Categorieën
Pelgrims geloven met hun voeten. Hun rugzak is hun altaar, hun reisgids hun missaal, hun wandelschoenen zijn heilige voorwerpen en hun blaren zijn hun stigmata. Geloof is aards geworden en lichamelijk.
Duizenden kiezen er jaarlijks voor om een paar weken of maanden langs eeuwenoude routes naar Santiago de Compostella, Rome of verder te lopen. Sommigen gaan op pad na een persoonlijke crisis, of als begin van hun pensioen. Ze zoeken zichzelf, het contact met de natuur, met de geschiedenis, met anderen. Anderen doen het simpelweg omdat ze het gedaan willen hebben. Wat bezielt deze nieuwe pelgrim?
Een beknopte samenvatting van het boek HEILIGE ONRUST, een pelgrimage naar het hart van religie. Lees verder »
Posted in spiritualiteit
Op vakantie verblijven we een paar nachten in Skjolden, aan eind van de Sognefjord, 200 km diep in Noorwegen. Ik zie op een oriëntatiepunt dat we 3,7 kilometer van de hut zitten die de filosoof Ludwig Wittgenstein daar voor zichzelf bouwde, en waar hij zijn Tractatus Logico-philosophicusen Philosophische Untersuchungenuitdacht.
Wittgenstein – als architect geschoold – ontwierp en bouwde het huisje in 1913/1914, en kwam er, tot zijn dood in 1951, meerdere malen terug. Na die tijd verviel het en tot voor kort waren alleen de fundamenten ervan nog over.
Ik had in deze vakantie boeken bij me van Thomas Merton, de monnik en mysticus. Ook Wittgenstein had iets van een monnik en een mysticus. Lees verder »
Posted in Categorieën, christendom, theologie
‘Pas op kleine handjes wat je doet… ‘ ‘Pas op kleine voetjes waar je loopt… ‘ Pas op kleine oortjes wat je hoort…’ – zo gaat een oud, christelijk kleuterversje. Een vreselijk liedje. Het refrein eindigt met: ‘Want er is EEN in de hemel die alles ziet wat je doet.’ Drie of vier jaar ben je, en dan wordt je prille kinderziel al doordrongen van schuldbesef. Van die God mag niks. En je mag van Hem zeker geen fouten maken of domme dingen doen.
Deze God is een Alziend Oog, dat nooit eens toeknijpt. Genadeloos registreert het hoe je je belastingaangifte iets teveel in je voordeel invult, fantaseert over je mooie buurvrouw, of met een leugentje om bestwil onder een afspraak uitkomt.
Posted in Categorieën
De bruiloft van prins Harry en Meghan Markie op 19 mei 2018 zal herinnerd worden als de bruiloft van de preek. Bisschop Michael Curry hield, zoals alleen Afro-Amerikaanse voorgangers dat kunnen, een meeslepend en vurig pleidooi voor de liefde. ‘Love is the way… Liefde is niet zelfzuchtig, en als ze een offer brengt, krijgt ze bevrijdende kracht en kan ze de wereld veranderen’, klonk het over de hoofden van het bruidspaar heen. Het was alsof Martin Luther King’s visioen uit 1963 (‘I have a dream…’) weer tot leven kwam.
De bisschop stal het hart van miljoenen. En terecht. In mijn Facebook bubbel waren collega predikanten lovend en natuurlijk ook een tikkeltje jaloers. Zo zouden ze zelf ook graag een huwelijkspreek willen houden: bezield en uit het hoofd. Maar het belangrijkste was natuurlijk dat het evangelie weer eens voor een wereldpubliek had geklonken. Liefde is de weg! Jezus begon met die boodschap een revolutie in de geschiedenis van de mensheid, stelde Curry. De liefde van God is een macht die de wereld kan veranderen. Buurten en gemeenschappen, regeringen en naties, bedrijfsleven en de financiële sector – als de liefde het daar voor het zeggen krijgt is er geen armoede meer en zijn de zwaarden tot ploegscharen omgesmolten. Lees verder »
Posted in Categorieën, Meditatief1
(Column De Verwondering, 2018 #2)
Nee 
zeggen ligt ons beter dan ja. ‘Nee, ik denk er anders over dan jij.’ ‘Neen, je ziet het volgens mij verkeerd.’ ‘Neen, het is niet zoals je denkt.’ Ons neen schept duidelijkheid. We weten weer waar we staan. Als we eens ja zeggen, voegen we er meestal gauw een ‘maar’ aan toe. ‘Ja, maar…’ Neen zeggen is onze persoonlijke identiteitspolitiek: door duidelijk te markeren wie we niet zijn, zijn we tenminste iemand.
We zijn zo vertrouwd met de reflex waarmee we ons afgrenzen tegen anderen dat we niet eens in de gaten hebben dat we er een geloof van hebben gemaakt. Het neo-liberalisme is de religie van dit verinnerlijkte wantrouwen. We geven het zelfs aan onze kinderen op school mee: onderscheid je van anderen, ‘maak het verschil’! Lees verder »
Wat is jouw absolute leeftijd? Harry Mulisch – zelf voor eeuwig zeventien – kwam op het idee in de jaren zestig. „Ik bedacht me dat iedereen een ‘absolute leeftijd’ moest bezitten, die nooit veranderde. Een leeftijd die eerder wordt bepaald door emotie en karakter. Zo was het voor mij onmiddellijk duidelijk dat Jan Hein Donner, mijn boezemvriend, de absolute leeftijd van twee jaar had.” Cees Nooteboom werd in De Herenclub, de groep vrienden met wie Mulisch decennialang op maandagavond dineerde, juist op twee en zeventig geschat. Henk Hofland hield het voor zichzelf op twaalf. Kees van Kooten heb ik horen zeggen dat zijn absolute leeftijd acht was – hij kon zich moeiteloos verplaatsen in de wereld van zijn achtjarige kleinzoon. En toneelregisseur Johan Simon had het in Zomergasten over de jong overleden acteur Jeroen Willemse als iemand die met een ‘oude ziel’ geboren was. Lees verder »
Posted in Categorieën, Jezus, theologie
Bespreking van
Arne Jonges, Angst voor de mythe. Of de zoektocht naar de ‘historische Jezus’, Van Warven: Kampen 2018, in: Schrift. Tijdschrift over de bijbel. Jg 50, nummer 2, mei 2018, pp. 60-61.
Met Angst voor de Mythe heeft de vrijzinnige emeritus-predikant Arne Jonges een eerbetoon aan zijn grootvader, de nieuwtestamenticus G.A. van den Bergh van Eijsinga (1874 – 1957) willen brengen. Deze verdedigde de stelling dat het christendom is ontstaan uit een verlossingsmythe die in de vroege kerk werd terug geprojecteerd in de historische figuur van Jezus van Nazareth. Die Jezus, concludeerde hij, heeft nooit bestaan. Lees verder »
Posted in Categorieën, christendom, spiritualiteit, theologie
[klik hier voor een uitgebreide versie met voetnoten]
„Die Leben-Jesu-Forschung ist eine Wahrhaftigkeitstat des protestantischen Christentums.“ (Albert Schweitzer)
„… if historical reconstruction is often a minefield, historical Jesus reconstruction is all mine, no field.‘ (John Dominic Crossan)
‘Reject God but Follow Jesus’
Ik weet niet of hij er nog staat: Londen, Hyde Park, Speaker’s Corner, zondagmiddag. Op de zeepkist staan lekenpredikers die het eeuwig zielenheil beloven, of die de stelling nemen in het politieke debat van het moment. Ik heb een zwak voor de man met het bord ‘Christian Atheism’ om zijn schouders en de tekst ‘Reject God But Follow Jesus’ aan zijn voeten. Tussen de fanatieke moslims zwaaiend met de Koran en christelijke doempredikers hevig gesticulerend met hun Bijbel neemt hij theologisch een opmerkelijke positie in. Als toehoorder word je in een soort double bind meegenomen: Religie nee, Jezus ja. Hoe verzin je het? Lees verder »
Posted in Categorieën, Meditatief1
(Column De Verwondering #1, 2018)
Ook al was ik ooit fan van The Doors, ik heb me nooit aan de psychedelische drugs gewaagd waaraan de band zijn naam te danken had. Ze werden lead-zanger Jim Morrison in 1971 uiteindelijk ook fataal. De naam van de band verwees naar The Doors of Perception, titel van een essay van goeroe-schrijver Aldous Huxley. Hij beschrijft daarin hoe je de ‘Poorten van de Waarneming’ wijd open kunt zetten met mescaline en LSD. Wat je dan niet allemaal kunt ervaren! Huxley haalde de titel op zijn beurt weer bij een gedicht van William Blake vandaan:
“If the doors of perception were cleansed every thing would appear to man as it is, Infinite. For man has closed himself up, till he sees all things thro’ narrow chinks of his cavern.”
Posted in Categorieën
Op vrijdag 16 maart 2018 mag ik de tweede Vrijzinnige Lezing verzorgen, met als titel:
‘Opnieuw beginnen. Radicale theologie tussen vrijzinnigheid en orthodoxie’
In deze lezing wil ik verkennen of een radicaal nieuw begin mogelijk is voor de christelijke theologie. In de overtuiging (1) dat het daarin blijft draaien om Jezus van Nazareth, maar dat (2) we verraad aan hem plegen als we opnieuw een religie van hem maken.
Manuela Kalsky en Wouter Slob dienen mij van repliek.
Praktische informatie:
Datum: 16 maart 2018
Locatie: Geertekerk Utrecht
Tijd: de lezing begint om 20.00 uur, de kerk is open vanaf 19.30 uur
Opgave: via deze website
Posted in Categorieën, christendom, Meditatief1, religie, spiritualiteit, theologie
(Column De Verwondering, december 2017)
Er staat nergens in de Bijbel dat Jezus lachte, maar hij moet een blij mens geweest zijn. Hij leefde immers als de vogels in de lucht en de lelies op het veld. Zonder dak boven zijn hoofd, maar ook zonder zorgen voor de dag van morgen. Voor een cursus ultralicht leven moet je bij hem zijn. Don’t worry be happy. Bij de mens Jezus dan wel, en niet bij de uitdrukkingsloze hemelse figuur die later van hem gemaakt is. De ‘historische Jezus’ die moderne bijbelwetenschappers overhouden als ze de verflagen van de geschiedenis eraf proberen te krabben, is een kunstenaar die danste op het ritme van het leven. ‘Maak je niet druk over wat je eet of over je kleren, zoek liever het Koninkrijk van God.’ Lees verder »
Posted in Categorieën, pelgrim, pelgrimage, religie, spiritualiteit, theologie
Rome, Jeruzalem en Santiago de Compostella – het zijn in deze contreien dé drie klassieke pelgrimsbestemmingen. PThU-docent Jodien van Ark liep de eerste twee, hoogleraar ethiek Frits de Lange schreef een boek, Heilige Onrust, naar aanleiding van de populariteit van de derde. Voor PThUnie gingen de twee PThU-collega’s met elkaar in gesprek over de theorie en de praktijk van het pelgrim-zijn.
Is iedereen tegenwoordig een pelgrim?
Frits de Lange: ‘In mijn boek gaat het met name om de pelgrim als metafoor: als ik thuis blijf en geen stap verzet, ben ik dan ook een pelgrim? Ik vind van wel. Maar daarnaast zijn er natuurlijk heel veel mensen die daadwerkelijk op pelgrimstocht gaan. Laatst had ik een bijeenkomst rond mijn boek in Vries, waar ik woon. Ik begon die avond met de vraag: welke mensen hebben hier Compostella gelopen? In die groep van honderd mensen waren dat er vijf of zes. En daarna vroeg ik: wie is er één handdruk verwijderd van iemand die Compostella heeft gelopen? Iedereen stak zijn hand op!’ Lees verder »
Posted in Categorieën
We hadden een prachtige vakantie in Vancouver en de Rocky Mountains. We combineerden het met familiebezoek, en benijdden de neven en nichten om de adembenemende wildernis te midden waarvan ze leefden. Eindeloze, ongerepte natuur. Hoewel, ongerept? Er woedden deze zomer bosbranden, heviger dan ooit tevoren. We zagen de gletsjers aan de Ice Field Park Way zienderogen smelten. En de anders zo groene berghellingen kleurden bruin van de dode pijnbomen, aangevreten door de pine beetle die in normale winters doodvriest. De bomen hebben te weinig weerstand door de droogte. En het is te warm, wereldwijd te warm. Lees verder »
Posted in Categorieën, spiritualiteit
In herinneringscentrum Kamp Westerbork staan twee glazen tranen op marmeren sokkels. Het kunstwerk Bevroren Tranen is gemaakt door Truus Menger, kunstenares en oud-verzetsstrijdster. De kleinste traan is onbeschreven. Op de tweede traan staan namen gegraveerd van joodse en Sinti kinderen die zijn gedeporteerd uit kamp Westerbork. In 2016 werd de kleinste traan gestolen. Hij is sindsdien spoorloos. Inmiddels is hij door een replica vervangen. Wat bezielde toch de dief? vraag ik me af. Lees verder »
Posted in christendom, leven, pelgrim, pelgrimage, spiritualiteit, theologie
De moderne pelgrim als beeld van mens onderweg, radio interview RTVOost, “Hoogtij”, zondag 30 juli 2017 (gesprek van 3.20 min – 22.38 min).
Posted in Categorieën
Trouw 14 juni 2017: ‘Uitstekend onderbouwd afscheid van de hemel als ode aan het leven’ (Pauline Weeseman)
Taede A. Smedes, 7 juni 2017, Geloven is “je overgeven aan het Leven”
Bert Altena, juni 2017, ‘Heilige Onrust’
De Nieuwe Koers.nl, 19 juli 2017: Verslag van een afbraakproces (Tjerk de Reus)
Volzin (2017, no. 8), 24 juli 2017 De reis is de bestemming (Anouschka van Wettum)
Dominicanen Nederland, juli 2017, ‘De “heilige Onrust” van velen’ (Thijs Caspers)
Posted in Categorieën
Een deel van het laatste hoofdstuk van mijn Heilige Onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie (Ten Have 2017) werd op 2 juni 2017 als voorpublicatie in Trouw’s Letter & Geest opgenomen.
Het riep veel reacties op – ingezonden brieven en opiniestukken van A. van Houwelingen en Martine Olthoff. Columnisten Stevo Akkerman, Ephimenco, Ger Groot en Stijn Fens deden hun duit in het zakje, en zelfs de Ombudsman van de krant, Adri Vermaat, wijdde er een beschouwing aan, zij het niet over de inhoud maar over de kop die de L&G – redactie erboven zette.
Tenslotte kwam Anton Dingeman nog met een mooie cartoon als slotakkoord:
Posted in Categorieën
Het was de eerste vraag van de uitgever, toen ik met het plan voor een boek rond de pelgrimage naar Santiago de Compostela bij haar kwam: ‘….en heb je hem zelf gelopen?’ ‘Nee’, moest ik erkennen, ‘ik ben niet zo loper’. Al jarenlang ben ik gefascineerd door de Camino, maar ik ben er nog niet toegekomen zelf de wandelschoenen aan te trekken. Iedereen kent in zijn of haar omgeving wel iemand die de pelgrimsroute, of een deel ervan, heeft gelopen of gefietst, want hij is ongekend populair. Duizenden kiezen er jaarlijks voor om een paar weken of maanden langs de eeuwenoude route door Zuid Frankrijk, de Pyreneeën en Noord Spanje naar Santiago te lopen, of nog verder, naar Finisterra aan de oceaan. Sommigen gaan op pad na een persoonlijke crisis, of als begin van hun pensioen. Ze zoeken zichzelf, het contact met de natuur, met de geschiedenis, met anderen. Anderen doen het simpelweg omdat ze het gedaan willen hebben. Weinigen ondernemen de tocht nog om de redenen waarom de pelgrims het vroeger deden: als boetedoening voor hun zonden en om de aanbidding van de relikwieën van de heilige Jacobus. Het gaat de nieuwe pelgrim niet meer om zijn eeuwige zielenheil, maar om een persoonlijke transformatie. Lees verder »
Posted in Categorieën, christendom, theologie
Het was ooit de blikvanger van een tentoonstelling over Christus in de moderne beeldende kunst: de tekening waaraan de Zuid-Afrikaanse kunstenares Marlene Dumas de titel ‘Jezus is boos’ meegaf. Een donker, paars aangelopen Christus kijkt je doordringend aan met priemende ogen. Dumas verbeeldde de nachtmerrie uit haar kinderjaren, de God van haar jeugd, een strenge, straffende Bovenmeester in de hemel. Een geloof waarin niets mag en alles zondig is. Lees verder »
Posted in Categorieën
Op 2 juni werd ‘Heilige Onrust’ ten doop gehouden in de Keizersgrachtkerk te Amsterdam.
Strak georganiseerd door uitgever Ten Have en redacteur Regine Dugardyn, met verve en zwier geleid door Gerhard Scholte, de gastvrije predikant van de KG en Kamper jaargenoot en vriend.
Er werd mooi en diep gesproken door Tom de Haan, stadspredikant te Haarlem (zijn tekst vindt u hier) en programmamaker Sophie Frankenmolen.
Dichter Joost Baars las voor uit zijn fascinerende bundel Binnenplaats.
Ik moch het eerste exemplaar van mijn boek overhandigen aan mijn broer Wim.
En er werd betoverend op de gitaar gespeeld door Mirek Walton. Een fotoimpressie.
Posted in Categorieën
De moderne pelgrim hoort een roepstem in zijn hart en komt in beweging. Dat is de essentie van geloven, volgens ethicus Frits de Lange.
Ruim een kwart miljoen mensen liep in 2015 (een deel van) de pelgrimsweg naar Santiago de Compostela. Verreweg de meesten doen dat niet meer als boetedoening, om met God in het reine te komen. Maar waarom dan wel?
Frits de Lange (1955), hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, schreef er een boek over. De moderne pelgrim fascineert hem. Oude geloofszekerheden zijn verdampt; de meeste mensen kunnen niks meer met Bijbel of traditie. Maar de behoefte aan spirituele verdieping is niet weg.
Op de camino (de weg) komen pelgrims zichzelf tegen en elkaar. En ze komen veranderd terug.
Posted in Categorieën
In Trouw van afgelopen zaterdag al een deel van je boek met daarboven de kop: ‘Er is maar één leven. Dit!’ En: ‘Eerst nam hij afscheid van de persoonlijke God. Nu zegt de protestantse hoogleraar Frits de Lange de hemel vaarwel’. Klopt dit laatste wel?
“Ik was zelf hoogst ongelukkig met deze framing door de Trouw-redactie. Ik noem dat het typische afscheidsdiscours: wat hou je nu ‘nog’ over? Je raakt ook steeds meer kwijt… Met zo’n zinnetje word je meteen in een geijkt narratief binnengezogen en weggezet. ‘Oh, dat is weer zo’n hoogleraar die van zijn geloof is gevallen.’ Terwijl ik zelf het gevoel heb dat ik een constructief begin aan het maken ben, door opnieuw woorden te zoeken voor wat geloof ten diepste is. Dat geldt ook voor zoiets als ‘het eeuwige leven’, in het laatste hoofdstuk uit het boek. Wat moet je je daarbij voorstellen, als het niet meer op de manier van – wat ik noem – de twee-wereldenmetafysica kan, die suggereert dat we nog een tweede wereld achter de hand hebben? Wat is ‘thuiskomen’ in de wereld van Einstein en Darwin?
Posted in christendom, leven, religie, spiritualiteit, theologie
Moderne pelgrim staat model voor ‘geloof zonder religie’
Groningse hoogleraar presenteert radicale theologie zonder dogma’s
Op 2 juni a.s. verschijnt Heilige onrust van de Groningse hoogleraar ethiek Frits de Lange. Daarin onderzoekt de – van huis uit gereformeerde – theoloog wat ‘geloven zonder religie’ behelst als je afscheid hebt genomen van een bovennatuurlijke werkelijkheid en je kiest voor dit leven. De Lange identificeert zich in zijn boek met moderne pelgrims, die binnenkort en masse weer op pad gaan.
Posted in Categorieën
Dr Els van Wijngaarden promoveerde afgelopen november op een spraakmakend onderzoek aan de UvH. Zij deed onderzoek naar ‘voltooid leven’ en interviewde 25 mensen met een actieve doodswens. Op het symposium naderhand mocht ik mijn indrukken weergeven. Het viel mij op dat de geïnterviewden het eigenlijk niet over de dood hebben, maar over het leven. Het leven, dat nu ze boven de zeventig zijn niet meer aan kunnen of willen. Liever dood, dan zo verder leven. Hun doodswens is geen doodsverlangen. Er is geen sprake van dat deze mensen hun leven hebben afgerond als een voltooid kunstwerk of een geklaarde klus. Ze hebben gewoon een rotleven. Lees verder »
Posted in leven, levensloop, spiritualiteit
Rond mijn zestiende hield ik een dagboek bij met – wat ik toen dacht – diepzinnige gedachten. Ik ben het kwijt, maar weet nog dat ik een keer zoiets schreef als: ‘het leven is te teer en te kwetsbaar om te leven. Zodra je het echt leeft, maak je het stuk.’ Een nogal wijsneuzige gedachte voor een puber, achteraf gezien. Maar het gevoel dat erbij hoorde is me altijd blijven vergezellen. Toen dacht ik vast aan het meisje waar ik van hield, de studie die ik wilde gaan volgen – als je je eenmaal vastlegt, kun je niet meer terug. Een vroege oprisping van wat psychologen tegenwoordig bindingsangst noemen. Veel twintigers en dertigers herkennen die vrees om zich definitief te binden aan een partner, aan vrienden, een baan.
Posted in christendom, leven, levenseinde, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, religie, senioren, voltooid leven, zorg
Het vraagstuk over levensbeëindiging speelt in verkiezingstijd opeens een belangrijke rol. Er liggen meerdere vragen op tafel: wat is de kerntaak van de overheid wat betreft het leven van burgers? Beschermen of faciliteren? En hoe ver gaat zelfbeschikking in relatie tot wetgeving? Wat is de rol van religieuze politiek in een seculier domein? Nieuwwij interviewde Frits de Lange, hoogleraar Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU): “De overheid – in de vorm van een door de wet gedekte ‘levenseindebegeleider’ – zou zich ver moeten houden van een oordeel over de zin en kwaliteit van iemands leven.”
Door: Enis Odaci
Posted in Categorieën
Voor je je eraan toevertrouwt, moet je wel iets overwinnen. Maar als je er één keer in bent, wil je er nooit meer uit.
Eerst even voelen met je hand, dan met je tenen, dan sprenkel je wat druppels over je buik, en dan… glij je er zomaar in. Je spieren ontspannen, je zweeft gewichtloos, je voelt je één worden met het water. De zwemmer.
Posted in levenseinde, levensloop, Meditatief1, ouderdom, ouderen, spiritualiteit
(Column De Verwondering december 2016)
Zou jij duizend jaar oud willen worden? Aubrey de Grey, een Britse wetenschapper, denkt dat het kan. Je kinderen zullen je al één keer, je kleinkinderen drie, vier keer overleven. ‘We’re gonna fix it!’ riep De Grey telkens enthousiast uit in een Studium Generale lezing voor een zaal vol jonge techneuten. Hartfalen, kanker, CVA’s, Alzheimer, broze botten – we gaan er nu nog dood aan, maar niet meer voor lang. De studenten bedachten de slimste vragen om de haalbaarheid van zijn utopie door te prikken, maar vergeefs. De Grey had zijn antwoord steeds klaar. ‘We’re gonna fix it!’
Posted in Categorieën, levenseinde, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, voltooid leven
Wat is voltooid leven? We weten het niet. Dat niet-weten maakt een wet die op die gedachte is gebaseerd niet uitvoerbaar.
Het bijzondere van het onderzoek van Els van Wijngaarden is dat zij wel mensen met een doodswens heeft geïnterviewd, maar dat het eigenlijk niet over de dood gaat, maar over het leven. Het leven dat deze mensen boven de zeventig niet meer aan kunnen of willen. Liever dood, dan zo verder leven. Hun doodswens is geen doodsverlangen. ‘Our study has shown that a so-called ‘completed life’ is not at all about ‘fulfillment’, ‘completeness’ or ‘wholeness’; instead, it is about existential suffering’, schrijft Van Wijngaarden in haar proefschrift. Er is geen sprake van dat deze mensen hun leven hebben afgerond als een voltooid kunstwerk of een geklaarde klus. Ze hebben gewoon een rotleven. Lees verder »
Posted in Categorieën, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg
Ik was betrokken bij de start van het themaprogramma Lang Leve Kunst van van de fondsen RCOAK en Sluyterman van Loo. Willem Sluyterman van Loo maakte als onderdeel daarvan een serie van vier mooie, korte documentaires, Krasse Kunst, over ouderen en kunstbeoefening.Ik mocht er naast Hedy d’Ancona, Joris Slaets en Erik Scherder aan mee werken.
Kunst op recept:
Lees verder »
Posted in christendom, theologie
‘Heimwee naar de hemel’ heet een liedje van Maarten van Roozendaal. ‘Vroeger was de hemel gewoon een adres/ Waar je naartoe ging wanneer je leven klaar was.’ Je belt aan en iemand die je kent doet open. Je ziet je vader en je moeder en je dode vrienden weer. En alles is voor eeuwig goed. ‘’t Is een kinderlijk idee maar je groeit er overheen’, zingt Van Roozendaal dan, met ironie in zijn stem. Hij gelooft er niet meer in. Maar toch. Wat zou het prachtig zijn als we het nog wel konden. Het refrein wordt keer op keer herhaald: ‘Heimwee naar de hemel, heimwee naar de hemel.’ Lees verder »
Posted in Categorieën, ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg
De demografische revolutie die zich voltrekt in de westerse samenleving is een unicum in de geschiedenis van de mensheid: voor het eerst overheersen de ouderen getalsmatig de jongeren. Er is sprake van dubbele vergrijzing: steeds meer mensen worden oud, en ouderen worden steeds ouder. Tegelijkertijd worden er steeds minder kinderen geboren. Gecombineerd met deze ontgroening leidt de vergrijzing tot ingrijpende veranderingen in de samenleving en plaatst zij ons voor grote uitdagingen. Pensioenen waren ooit bedoeld voor een korte levensavond; nu moeten ze zo’n dertig jaar (een derde van de gemiddelde levensduur) overbruggen en zijn er steeds minder werkers die het geld voor de AOW verdienen. En wie betaalt de dure zorg voor zieke ouderen, wie kijkt ernaar hen om? De participatiesamenleving moet de verzorgingsmaatschappij vervangen, maar wordt zij ook meer dan een mooi ideaal? En hoe maken we die lang durende ouderdom tot een zinvolle levensfase, zodat we niet zo snel meer ‘klaar met leven’ zijn? Lees verder »
Posted in Categorieën
Van 1 – 7 oktober 2017 bent u welkom op een nieuwe cursus.
Posted in christendom, spiritualiteit, theologie
Dit essay (hieronder de tekst, maar hier ook als pdf) kreeg nogal wat publieke aandacht. Trouw ontving ingezonden brieven, ik kreeg zelf veel mails. Een aantal verontwaardigd, de meeste instemmend of met vragen, suggesties, of persoonlijke verhalen. Trouw publiceerde een aantal reacties, die ik hier weergeef. Een van collega Jan Muis (‘God is niet onder te brengen in simpele tegenstellingen’) de ander van van ds. A. van Houwelingen (‘God bestaat gelukkig wel degelijk’). Jean-Jacques Suurmond wijdde er zijn column (‘God zonder eigenschappen’) aan. De discussie inspireerde Pieter Geenen tot de volgende strip (Trouw 22 juni 2016):
-0-
“Ik hoorde een innerlijke stem die mijn naam riep. Ik stond stil en luisterde aandachtig naar wat wel de gewijde, stille stem van God moest zijn. Ik stond perplex toen God tot mij sprak en de drie simpele woorden herhaalde: “Ik besta niet.”
De tekst hierboven komt uit een performance van Peter Rollins, onderdeel van een viering van ikon, een door hem gestichte geloofsgemeenschap in Belfast. De groep komt niet samen in een kerk, maar in de Ierse pub, en er wordt geen kerkelijke liturgie gevolgd. Wat er gebeurt is de vrucht van de creativiteit van singer-songwriters, beeldende kunstenaars, dichters en performers. Rollins is – zo noemt hij zichzelf – a/theist: hij heeft niks met een God die bestaat. Hij staat een radicaal christendom voor, dat de godverlatenheid van Jezus aan het kruis tot uitgangspunt neemt. ‘Mijn God waarom hebt gij mij verlaten?’ De God-die-bestaat liet Jezus aan zijn lot over. Het christendom draaide daarna ook nog eens de zaken om: niet de God die bestaat, maar de stervende man aan het kruis, die is God.
Posted in Categorieën, Meditatief1
Column “De Verwondering”, maart 2016, nummer 1, p. 66
Op zijn nieuwste album Aosem zingt Daniël Lohues het liedje ‘Waor Gaon We Naortoe’. Lohues is niet alleen mijn gitaarheld maar ook mijn Drentse huisfilosoof. Zijn gevoelige teksten voelen de tijdgeest haarfijn aan. Het nummer is wat mij betreft de waardige opvolger van Mieke Telkamp’s uitvaarthit ‘Waarheen Waarvoor’.
In de begeleidende clip rijden we in de nacht over een eindeloze, alleen door koplampen verlichte asfaltweg.
Lees verder »
Posted in Categorieën, Meditatief1
‘Overal waar “te” voor staat is niet goed. Behalve tevreden.’ De wijze levensles van moeder, die aan mij als puber niet besteed was. Wees matig in alles, en wil niet te veel. Zij groeide op in armoede vóór de oorlog, waarin er van alles te weinig was. Dat was niet goed. In de jaren zestig kwam de tv, de auto, het slagroomgebak, de alcohol, de nicotine. Gulzig haalde haar generatie in wat ze te kort waren gekomen. En kreeg longkanker en hartinfarcten. Niet goed. Een boterham met tevredenheid, was de les, daar leef je het langst mee. In mijn Sturm und Drang wilde ik er niet van weten. Ik wilde léven met overgave, de wereld veroveren, mij alles toe-eigenen, zonder reserves. Zo rookte ik mijn sigaret: zo diep mogelijk inhaleren, dat je er duizelig van werd. En daarna je langzaam in een dikke wolk rook hullen. Grenzeloos, mateloos leven. Lees verder »
Posted in Categorieën, Meditatief1, spiritualiteit, theologie
(Column Het Vermoeden, winter 2015)
Ik ben al ja
ren bezig los te komen van het Voorzienige Opperwezen, maar ik krijg het moeilijk uit mijn systeem. Het is ook zo vertrouwd, zo geruststellend, zo veilig: de voorstelling van een alwetende God die de touwtjes in handen heeft en met alles zijn Ondoorgrondelijke Bedoeling heeft. Dat kinderlijke geloof achterlaten voelt toch alsof je een warm verlichte huiskamer verlaat en de donkere kou instapt. En ook ik ben bang in het donker. Lees verder »
Posted in ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg, zorgethiek
Als we het toenemend aantal ouderen in de samenleving liefdevol willen verzorgen, moeten we af van onze angst voor de oude dag, zegt ethicus Frits de Lange. Vandaag organiseert hij een internationaal congres over de kunst van het ouder worden.
Wij houden niet van oude mensen en ook niet van het idee dat we zelf ouder worden. Dus drukken we de gedachte vaak maar snel weg. Maar nu de samenleving in sterk tempo vergrijst, redden we het niet met elkaar, als we niet accepteren dat we allemaal potentiële ouderen zijn’, zegt Frits de Lange, ethicus aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. De angst voor het ouder worden, speelt de samenleving parten, stelt hij. Zeker nu bejaardenhuizen worden gesloten en ouderen geacht worden langer zelfstandig te wonen. ‘Je kunt alleen ouderen bijstaan als je ook je eigen ouder worden liefhebt. Op die manier kun je ouderdom fris en vrolijk onder ogen zien. Als je oud bent, is het niet met je gedaan. Laten we een samenleving creëren waarin oud worden een leuke periode is, waarin je nog plezier kunt maken, ondanks je beperkingen.’ Lees verder »
Posted in ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren, zorg, zorgethiek
Tags
“Levenskunst op leeftijd. Europese visies op oud worden, zelfredzaamheid en zorg.” Conferentie 20 november 2015, PThU Groningen.
Europa’s bevolking wordt snel ouder. De sociale impact van deze demografische transitie op de sociale structuren in de lidstaten is enorm. Tegelijk wordt de verzorgingsstaat afgebouwd en wordt – zoals in Nederland – de overgang naar een participatiesamenleving bepleit. Moeten mensen meer verantwoordelijk worden gehouden voor hun eigen oude dag, ook als ze dan afhankelijk worden van de zorg van anderen? De relatie tussen publieke zorgtaken en individuele redzaamheid moet opnieuw worden herijkt. Uit welke culturele, morele en spirituele bronnen putten de verschillende Europese landen, om ons in staat te stellen een beter evenwicht te vinden tussen zelfmanagement, kwetsbaarheid en afhankelijkheid in de ouderdom? Is ‘succesvol oud worden’ iets dat je kunt leren en waarin je geschoold kunt worden? Hoe ziet een hoogbejaarde levenskunst eruit? Lees verder »
Posted in zorg, zorgethiek
Ik kan in mijn vak niet meer zonder de Barmhartige Samaritaan. Het gaat er over christelijke ethiek. Dat Bijbelse oerverhaal van de ene mens die zich over de andere ontfermt, voor mij raakt het de kern waar het in het christelijk geloof om draait. Talloze keren heb ik het binnenste buiten gekeerd, met exegese, maar ook met intrigerende verbeeldingen uit de geschiedenis van de schilderkunst. Toen we het afgelopen mei in het Zuid-Afrikaanse Stellenbosch over ‘compassie’ hadden, kon ik het dus niet laten.
Posted in spiritualiteit, theologie
Tags
Eindelijk toch gelukt om een beetje stoïcijn te worden, dacht ik bij mezelf. Ik had er na een lange werkdag ruim vier uur over gedaan om vanuit Amsterdam-Zuid thuis te komen, en was toch goed gemutst en sereen gebleven. Shit happens, nietwaar. Het voelde als een persoonlijke triomf dat ik ondanks het omreizen, de overvolle treinen, de paniek op perrons en de streep door mijn vrije avond mijn kalmte had weten te bewaren. Ik had me niet door mijn irritatie of teleurstelling laten leiden, maar me in het onvermijdelijke geschikt. Een geslaagde vingeroefening in emotiemanagement, met dank aan de NS.
Posted in ouderdom, ouderen, ouderenzorg, senioren
De publieke discussie over ouder worden in Nederland is een schijnheilige vertoning. Het lijkt ons allemaal te gaan over goede ouderenzorg, maar onderhuids is er sprake van weerzin tegen de ouderdom. We houden niet van ouderen, we hebben een hekel aan de ouderdom, omdat we er bang voor zijn.Er moet goed gezorgd worden voor de moeders in het verpleeghuis, maar niemand wil er zelf ooit in. De kwaliteit van de zorg moet op orde, maar het mag niet te veel kosten. De oude dag is niet echt een investering waard. Dat komt omdat we niet van oud worden houden. Ouderen, confronteren ons met het feit dat we sterfelijkheid zijn; dat we een kwetsbaar lichaam hebben, dat we de sociale status die we hebben kunnen verliezen
Posted in Categorieën, levenseinde, ouderen, ouderenzorg
Tags
Klaar met leven, levensmoe, voltooid leven – de discussie rondom actieve levensbeëindiging wordt steeds meer in termen gevoerd waar een dokter niet voor heeft doorgeleerd. Als de arts een invoelend mens is, heeft hij of zij van ‘ondraaglijk lijden’ nog een beetje verstand, maar de vraag wanneer 
een leven compleet is behoort niet tot zijn specialisme. Dat hoeft ook niet, zeggen de voorstanders van een ruimer euthanasiebeleid: dat maken oude mensen zelf wel uit. Zij interpreteren de recente vrijspraak van Albert Heringa, die in 2008 zijn moeder heeft helpen sterven, als een volgende stap in de goede richting. We lijken weer een stap verder in de erkenning dat een voltooid leven voldoende grond is voor hulp bij zelfdoding, al dan niet door de dokter. Vijf jaar nadat de initiatiefgroep Uit Vrije Wil en het Burgerinitiatief Voltooid Leven begon met zijn lobby om hulp bij zelfdoding mogelijk te maken voor ouderen die geen mogelijkheden meer zien hun leven ‘ in een voor hen zinvolle vorm voort te zetten’, en het gevoel krijgen ‘zichzelf te overleven’, is de term ‘voltooid leven’ gemeengoed geworden. Wie zover is, mag dood, is de suggestie. En hij of zij mag anderen vragen daarbij te helpen.
Posted in Categorieën, ouderdom, ouderen, senioren, spiritualiteit, theologie, zorg, zorgethiek
Is loving later life possible?
In our youth-obsessed culture, nobody enjoys growing old. We normally fear our own aging and generally do not love old people — they remind us that death is inescapable, the body frail, and social status transitory.
In Loving Later Life Frits de Lange shows how an ethics of love can acknowledge and overcome this fear of aging and change our attitude toward the elderly.
De Lange reframes the biblical love command this way: “We must care for the aging other as we care for our own aging selves.” We can encourage positive self-love by embracing life as we age, taking good care of our own aging bodies, staying good friends with ourselves, and valuing the last season of life. When we cultivate this kind of self-love, we are released from our aversion to growing old and set free to care about others who are aging — our parents, our relatives, and others in their final season of life.
$ 19.00 ISBN: 978-0-8028-7216-6
Te bestellen/ Order at Eerdmans, Grand Rapids MI
Why I wrote this book? Read my contribution to Eerdblog.
Posted in Categorieën, levenseinde, ouderdom, ouderen, senioren, zorg, zorgethiek
Tags
Een dialoog met Rudi Westendorp over weerzin tegen de ouderdom en het verpleeghuis als afvoerputje van de vergrijzende samenleving.
Uitzending gemist? bekijk ‘m hier.
Posted in Categorieën, levenseinde, ouderdom, ouderen, senioren, spiritualiteit
Tags
Een jaar of tien geleden begon ik met ‘goed oud worden’ als onderzoeksthema in de ethiek. Ik loop nu tegen de zestig en ga zo langzamerhand tot mijn eigen doelgroep behoren. Ik raakte in de ban van de vraag hoe een vergrijzende samenleving een kwade oude dag kan vermijden. Wat is goed leven als je zeventig, tachtig, negentig bent? Als prille vijftiger keek ik toen naar ouderen zoals een antropoloog kijkt naar een vreemde volksstam: met warme belangstelling, maar tegelijk met het besef: ik hoor er niet bij. Dat wordt nu anders. Ik beweeg wat bedachtzamer, daal trappen voorzichtiger af, weet nu dat de dokter artrose gewoon ‘slijtage’ noemt, en kan in mijn werk minder draaiende schoteltjes in de lucht houden dan vroeger. En soms heb ik als ik les geef aan prille twintigers ineens het gevoel van ‘opa vertelt’. Ja, ik word oud.
Ga ik nu de mooiste tijd van mijn leven tegemoet? Tien jaar geleden zou mij dat van alle kanten verzekerd zijn. In 2008 werd ‘ouder worden’ het thema van de nationale boekenweek. Er verschenen titels als ‘Ouder worden is een feest!’ Ik schreef zelf een essay over het ‘zwitserlevengevoel’. De vitale senior beheerste het beeld. De babyboomer als joyeuze levensgenieter, al dan niet met de camper op reis door Europa.
Het kan verkeren. Inmiddels is de oude dag in het publieke debat een schrikbeeld geworden. Lees verder »
Posted in spiritualiteit, theologie
Van 30 augustus t/m 5 september 2015 leid ik weer een cursus op de Academie op Kreta. Nu met een meer spiritueel en theologisch programma. 
Hier de week
van dag tot dag.
Posted in levenseinde, ouderdom, ouderen, senioren, zorg, zorgethiek
De dood is niet meer wat hij geweest is. Overviel hij ons ooit onverhoeds als een sluipende vijand, nu zien we hem doorgaans lang van te voren aankomen. We sterven nu meestal oud, stokoud. Vroeger kon je als tachtigjarige zeggen dat je een lot uit de loterij had getrokken. Vandaag kun je er min of meer op rekenen dat je tachtig wordt, al kan dat natuurlijk tegenvallen. Maar dood gaan we, daar kunnen we honderd procent zeker van zijn.
Door de lange levensverwachting verandert het sterven echter ingrijpend van karakter. We gaan niet meer plots dood aan cholera, pest of griep, maar aan hartfalen, kanker en beroertes, ziektes die de weg naar het einde vaak lang en moeizaam maken. De dood komt meestal niet meer als een dief in de nacht, maar als een langverwachte, soms ook welkome gast. Daardoor zullen we ook ethisch anders over sterven (moeten) gaan denken. We worden niet alleen zelf verantwoordelijk gemaakt voor onze oude dag, maar ook voor het moment van onze dood. En voor de rol die de arts daar vaak bij speelt. Want een ‘natuurlijke’ dood bestaat bijna niet meer. In zes op de tien sterfgevallen is sprake van een dokter die assisteert bij het overlijden.
Posted in Categorieën
Op woensdag 9 oktober jl. was ik te gast in het discussieprogramma van Tijs van de Brink, ARENA op EO NPP 2.
De stelling was: “Rimpels en grijze haren moet je accepteren….”
De overgrote meerderheid van de kijkers was het gelukkig met de stelling (en mij) eens. Maar waarom nog steeds al die botox?
Je kunt het programma hier terug zien.
Posted in Categorieën, levenseinde, Meditatief1, ouderdom, spiritualiteit, theologie
Over: Hans Andreus’ “Laatste gedicht”. (tekst: Bert van der Kruk)
“Mijn promotor Gerard Rothuizen was een grote fan van het werk van Hans Andreus. Hij vond dat ooit nog eens iemand moest promoveren op de rol van het licht bij Andreus. Bij mijn weten is dat nog niet gebeurd. Zelf heb ik er wel ooit een preek aan gewijd en zo de ereschuld aan Rothuizen ingelost. Het licht is bij Andreus een soort religieuze categorie, een sacrament. Lees verder »
Posted in Meditatief1
Bestaat echte compassie wel? Preek over Simon van Cyrene, Vries, 19 maart 2017 (3e zondag 40-dagentijd).
Opnieuw beginnen. Leven! (preek Trinitatis, 30 mei 2015 Vries), Over Nicodemus, Joh. 3: 1- 16.
Een goddelijk lesje humaniteit (preek VVP Jozefkerk Assen 22 februari 2015)
‘Ontvangen is het moeilijkste dat er is’(preek Vries 1 december 2013)
‘Oh, had ik maar vleugels…’ (preek Vries, 9 juni 2013)
Vriendschap met God (preek Wezenzondag, Vries 11 juni 2011)
De hoop: Een klein meisje van niks (preek 4e advent, Vries, 19 december 2010)
God with us (meditatie Kerstviering Protestantse Theologische Universiteit, Kampen 18 december 2008)
Persoonlijk (Overweging Pepergasthuisgemeente Groningen, 8 juni 2008)
Intocht (Overweging Pepergasthuisgemeente Groningen, 1 april 2007, Palmzondag)
Doortocht (Overweging Pepergasthuisgemeente Groningen 25 februari 2007, 1e zondag veertigdagentijd)
De stenograaf van het licht (Preek rond het ‘laatste gedicht’ van Hans Andreus, Parijs, 30 oktober 2005)
De Nieuwe Mens (Preek over 2 Cor. 5, 17 Austin Friars Londen 27 april 2003)
‘De barmhartige Samaritaan’ (Preek over Lucas 10: 25 – 37, 11 maart 2001)
‘God is licht’ (Preek over 1 Joh. 1: 5, Eglise Réformée Néerlandaise Parijs, Zondag Jubilate 14 mei 2000)
Het zaad in de akker (Preek over Math. 13:44, zondag 4 oktober 1998)
‘Gij doorgrondt en kent mij…’ (Preek over Psalm 139, Vries, 16 augustus 1998)
In de gloria (Preek over Lucas 2, 9, Vries, Kerst 2012)
De graankorrel (Preek over Joh. 12: 24, Parijs 27 maart 1994)
14 zondag jun 2020
Posted in Video
Gesprek van Joop van der Elst met Frits de Lange , hoogleraar ethiek aan de PThU in Groningen aan de hand van het bij uitgeverij KokBoekencentrum uitgevers uitgegeven boek “Liefde is Licht, Religieuze teksten van Simone Weil”.
Meer info: www.kokboekencentrum.nl/boek/liefde-is-licht/
Frits de Lange schreef bij deze bloemlezing de inleiding.
Zijn website: www.fritsdelange.nl/
01 woensdag apr 2020
14 vrijdag feb 2020
Posted in Video
We moeten anders naar ouderdom gaan kijken. Een vijfde tot een kwart is 60 plus als we straks met 20 miljoen zijn, en die scheve verhouding kan de sociale cohesie onder druk zetten als we niet nu al iets doen.
Op 13 februari 2020 was ik een uur te gast op BNR nieuwsradio. Het interview is terug te luisteren op:
03 dinsdag sep 2019
Posted in Categorieën, Video
Tags
Op 9 april 2020 is het 75 jaar geleden dat de Duitse theoloog en verzetsman Dietrich Bonhoeffer door de nazi’s werd opgehangen.
In Zin in Weekend (KRO-NCRV, Radio 5) presenteer ik hem op zondagavond vanaf 30 augustus 2019 kort in acht miniatuurtjes. Hieronder ook direct te beluisteren.
18 zondag mrt 2018
Posted in Categorieën, christendom, religie, spiritualiteit, theologie
Frits de Lange
„Die Leben-Jesu-Forschung ist eine Wahrhaftigkeitstat des protestantischen Christentums.“ (Albert Schweitzer)[1]
„… if historical reconstruction is often a minefield, historical Jesus reconstruction is all mine, no field.‘ (John Dominic Crossan)[2]
‘Reject God but Follow Jesus’
Ik weet niet of hij er nog staat: Londen, Hyde Park, Speaker’s Corner, zondagmiddag.[3] Op de zeepkist staan lekenpredikers die het eeuwig zielenheil beloven, of die de stelling nemen in het politieke debat van het moment. Ik heb een zwak voor de man met het bord ‘Christian Atheism’ om zijn schouders en de tekst ‘Reject God But Follow Jesus’ aan zijn voeten. Tussen de fanatieke moslims zwaaiend met de Koran en christelijke doempredikers hevig gesticulerend met hun Bijbel neemt hij theologisch een opmerkelijke positie in. Als toehoorder word je in een soort double bind meegenomen: Religie nee, Jezus ja. Hoe verzin je het?
