essay Volzin, augustus 2019

“Wij beiden zijn verbaasd, hoe plat het in onze kerken wordt,” schreven mij twee  collega-theologen naar aanleiding van een kritisch essay over de hemel dat ik schreef in Trouw. “Wij zijn verbijsterd, hoe gemakkelijk al die schilders, dichters en componisten die op hun manier de lof van de hemel zongen met één krantenartikel buiten de kerk gezet worden. Wij persisteren toch maar bij onze wens, dat in onze uitvaartdienst het oude lied weerklinkt: In paradisum deducant te angeli”.

Tja, de framing van het essay was bepaald ook ongelukkig. “Eerst nam hij afscheid van de persoonlijke God. Nu zegt de protestantse hoogleraar Frits de Lange de hemel vaarwel”. Maar er stond toch echt deze titel boven: “Er is maar een leven. Dit.” Dat klinkt toch een beetje als: dood is dood. Had ik dit soort reacties niet over mijzelf afgeroepen?

Pelgrims geloven met hun voeten. Hun rugzak is hun altaar, hun reisgids hun missaal, hun wandelschoenen zijn heilige voorwerpen en hun blaren zijn hun stigmata. Geloof is aards geworden en lichamelijk.

Duizenden kiezen er jaarlijks voor om een paar weken of maanden langs eeuwenoude routes naar Santiago de Compostella, Rome of verder te lopen. Sommigen gaan op pad na een persoonlijke crisis, of als begin van hun pensioen. Ze zoeken zichzelf, het contact met de natuur, met de geschiedenis, met anderen. Anderen doen het simpelweg omdat ze het gedaan willen hebben. Wat bezielt deze nieuwe pelgrim?

Een beknopte samenvatting van het boek HEILIGE ONRUST, een pelgrimage naar het hart van religie.  Lees verder »

De bruiloft van prins Harry en Meghan Markie op 19 mei 2018 zal herinnerd worden als de bruiloft van de preek. Bisschop Michael Curry hield, zoals alleen Afro-Amerikaanse voorgangers dat kunnen, een meeslepend en vurig pleidooi voor de liefde. ‘Love is the way… Liefde is niet zelfzuchtig, en als ze een offer brengt, krijgt ze bevrijdende kracht en kan ze de wereld veranderen’, klonk het over de hoofden van het bruidspaar heen. Het was alsof Martin Luther King’s visioen uit 1963 (‘I  have a dream…’) weer tot leven kwam.

De bisschop stal het hart van miljoenen. En terecht. In mijn Facebook bubbel waren collega predikanten lovend en natuurlijk ook een tikkeltje jaloers. Zo zouden ze zelf ook graag een huwelijkspreek willen houden: bezield en uit het hoofd. Maar het belangrijkste was natuurlijk dat het evangelie weer eens voor een wereldpubliek had geklonken. Liefde is de weg! Jezus begon met die boodschap een revolutie in de geschiedenis van de mensheid, stelde Curry. De liefde van God is een macht die de wereld kan veranderen. Buurten en gemeenschappen, regeringen en naties, bedrijfsleven en de financiële sector – als de liefde het daar voor het zeggen krijgt is er geen armoede meer en zijn de zwaarden tot ploegscharen omgesmolten. Lees verder »

Nee zeggen ligt ons beter dan ja. ‘Nee, ik denk er anders over dan jij.’ ‘Neen, je ziet het volgens mij verkeerd.’ ‘Neen, het is niet zoals je denkt.’ Ons neen schept duidelijkheid. We weten weer waar we staan. Als we eens ja zeggen, voegen we er meestal gauw een ‘maar’ aan toe. ‘Ja, maar…’ Neen zeggen is onze persoonlijke identiteitspolitiek: door duidelijk te markeren wie we niet zijn, zijn we tenminste iemand.

We zijn zo vertrouwd met de reflex waarmee we ons afgrenzen tegen anderen dat we niet eens in de gaten hebben dat we er een geloof van hebben gemaakt. Het neo-liberalisme is de religie van dit verinnerlijkte wantrouwen. We geven het zelfs aan onze kinderen op school mee: onderscheid je van anderen, ‘maak het verschil’! Lees verder »

Ook al was ik ooit fan van The Doors, ik heb me nooit aan de psychedelische drugs gewaagd waaraan de band zijn naam te danken had. Ze werden lead-zanger Jim Morrison in 1971 uiteindelijk ook fataal. De naam van de band verwees naar The Doors of Perception, titel van een essay van goeroe-schrijver Aldous Huxley. Hij beschrijft daarin hoe je de ‘Poorten van de Waarneming’ wijd open kunt zetten met mescaline en LSD. Wat je dan niet allemaal kunt ervaren! Huxley haalde de titel op zijn beurt weer bij een gedicht van William Blake vandaan:

“If the doors of perception were cleansed every thing would appear to man as it is, Infinite. For man has closed himself up, till he sees all things thro’ narrow chinks of his cavern.”

Lees verder »

Op vrijdag 16 maart 2018 mag ik de tweede Vrijzinnige Lezing verzorgen, met als titel:

‘Opnieuw beginnen. Radicale theologie tussen vrijzinnigheid en orthodoxie’

In deze lezing wil ik verkennen of een radicaal nieuw begin mogelijk is voor de christelijke theologie. In de overtuiging (1) dat het daarin blijft draaien om Jezus van Nazareth, maar dat (2) we verraad aan hem plegen als we opnieuw een religie van hem maken.

Manuela Kalsky en Wouter Slob dienen mij van repliek.

Praktische informatie:
Datum: 16 maart 2018
Locatie: Geertekerk Utrecht
Tijd: de lezing begint om 20.00 uur, de kerk is open vanaf 19.30 uur
Opgave: via deze website

We hadden een prachtige vakantie in Vancouver en de Rocky Mountains. We combineerden het met familiebezoek, en benijdden de neven en nichten om de adembenemende wildernis te midden waarvan ze leefden. Eindeloze, ongerepte natuur. Hoewel, ongerept? Er woedden deze zomer bosbranden, heviger dan ooit tevoren. We zagen de gletsjers aan de Ice Field Park Way zienderogen smelten. En de anders zo groene berghellingen kleurden bruin van de dode pijnbomen, aangevreten door de pine beetle die in normale winters doodvriest. De bomen hebben te weinig weerstand door de droogte. En het is te warm, wereldwijd te warm. Lees verder »

Trouw 14 juni 2017:  ‘Uitstekend onderbouwd afscheid van de hemel als ode aan het leven’ (Pauline Weeseman)

Taede A. Smedes, 7 juni 2017, Geloven is “je overgeven aan het Leven”

Bert Altena, juni 2017, ‘Heilige Onrust’

De Nieuwe Koers.nl, 19 juli 2017: Verslag van een afbraakproces (Tjerk de Reus)

Volzin (2017, no. 8), 24 juli 2017 De reis is de bestemming (Anouschka van Wettum)

Dominicanen Nederland, juli 2017, ‘De “heilige Onrust” van velen’ (Thijs Caspers)

Een deel van het laatste hoofdstuk van mijn Heilige Onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie (Ten Have 2017) werd op 2 juni 2017 als voorpublicatie in Trouw’s Letter & Geest opgenomen.

Het riep veel reacties op – ingezonden brieven en opiniestukken van A. van Houwelingen en Martine Olthoff. Columnisten Stevo Akkerman, Ephimenco, Ger Groot en Stijn Fens deden hun duit in het zakje, en zelfs de Ombudsman van de krant, Adri Vermaat, wijdde er een beschouwing aan, zij het niet over de inhoud maar over de kop die de L&G – redactie erboven zette.

Tenslotte kwam Anton Dingeman nog met een mooie cartoon als slotakkoord:

Het was de eerste vraag van de uitgever,  toen ik met het plan voor een boek rond de pelgrimage naar Santiago de Compostela bij haar kwam: ‘….en heb je hem zelf gelopen?’  ‘Nee’, moest ik erkennen, ‘ik ben niet zo loper’. Al jarenlang ben ik gefascineerd door de Camino, maar ik ben er nog niet toegekomen zelf de wandelschoenen aan te trekken. Iedereen kent in zijn of haar omgeving wel iemand die de pelgrimsroute, of een deel ervan, heeft gelopen of gefietst, want hij is ongekend populair. Duizenden kiezen er jaarlijks voor om een paar weken of maanden langs de eeuwenoude route door Zuid Frankrijk, de Pyreneeën en Noord Spanje naar Santiago te lopen, of nog verder, naar Finisterra aan de oceaan. Sommigen gaan op pad na een persoonlijke crisis, of als begin van hun pensioen. Ze zoeken zichzelf, het contact met de natuur, met de geschiedenis, met anderen. Anderen doen het simpelweg omdat ze het gedaan willen hebben. Weinigen ondernemen de tocht nog om de redenen waarom de pelgrims het vroeger deden: als boetedoening voor hun zonden en om de aanbidding van de relikwieën van de heilige Jacobus. Het gaat de nieuwe pelgrim niet meer om zijn eeuwige zielenheil, maar om een persoonlijke transformatie. Lees verder »

1) De Veerman
Je zult maar in Santiago geboren zijn. Kun je nooit meer besluiten er heen te lopen, zoals Stevo Akkerman bijvoorbeeld. Die schreef maandag in Trouw dat hij wandelschoenen kocht voor zijn pelgrimage. Hij overweegt zelfs, terwijl hij zuinig moet zijn met bagage, Frits boek mee te nemen. Ik lees het, en denk: Doe dat niet!
Dat komt omdat ik theoloog ben, en altijd twijfel of ik nu meer moet studeren op heilige teksten, of er op uit moet en meer moet gaan leven en ervaren. En ik neig naar het laatste: De camino gaat boven het boek. Benieuwd hoe Frits daar zelf over denkt. Maar ik vermoed dat hij ook denkt: Er is een tijd om te pelgrimeren, en een tijd om te lezen.

Lees verder »

Op 2 juni werd ‘Heilige Onrust’ ten doop gehouden in de Keizersgrachtkerk te Amsterdam.

Strak georganiseerd door uitgever Ten Have en redacteur Regine Dugardyn, met verve  en zwier geleid door Gerhard Scholte, de gastvrije predikant van de KG en Kamper jaargenoot en vriend.

Er werd mooi en diep gesproken door Tom de Haan, stadspredikant te Haarlem (zijn tekst vindt u hier) en programmamaker Sophie Frankenmolen.

Dichter Joost Baars las voor uit zijn fascinerende bundel Binnenplaats.

Ik moch het eerste exemplaar van mijn boek overhandigen aan mijn broer Wim.

En er werd betoverend op de gitaar gespeeld door Mirek Walton. Een fotoimpressie.

Lees verder »

De moderne pelgrim hoort een roepstem in zijn hart en komt in beweging. Dat is de essentie van geloven, volgens ethicus Frits de Lange.

Ruim een kwart miljoen mensen liep in 2015 (een deel van) de pelgrimsweg naar Santiago de Compostela. Verreweg de meesten doen dat niet meer als boetedoening, om met God in het reine te komen. Maar waarom dan wel?

Frits de Lange (1955), hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, schreef er een boek over. De moderne pelgrim fascineert hem. Oude geloofszekerheden zijn verdampt; de meeste mensen kunnen niks meer met Bijbel of traditie. Maar de behoefte aan spirituele verdieping is niet weg.

Op de camino (de weg) komen pelgrims zichzelf tegen en elkaar. En ze komen veranderd terug.

Lees verder »

In Trouw van afgelopen zaterdag al een deel van je boek met daarboven de kop: ‘Er is maar één leven. Dit!’ En: ‘Eerst nam hij afscheid van de persoonlijke God. Nu zegt de protestantse hoogleraar Frits de Lange de hemel vaarwel’. Klopt dit laatste wel?
“Ik was zelf hoogst ongelukkig met deze framing door de Trouw-redactie. Ik noem dat het typische afscheidsdiscours: wat hou je nu ‘nog’ over? Je raakt ook steeds meer kwijt… Met zo’n zinnetje word je meteen in een geijkt narratief binnengezogen en weggezet. ‘Oh, dat is weer zo’n hoogleraar die van zijn geloof is gevallen.’ Terwijl ik zelf het gevoel heb dat ik een constructief begin aan het maken ben, door opnieuw woorden te zoeken voor wat geloof ten diepste is. Dat geldt ook voor zoiets als ‘het eeuwige leven’, in het laatste hoofdstuk uit het boek. Wat moet je je daarbij voorstellen, als het niet meer op de manier van – wat ik noem – de twee-wereldenmetafysica kan, die suggereert dat we nog een tweede wereld achter de hand hebben? Wat is ‘thuiskomen’ in de wereld van Einstein en Darwin?

Lees verder »

Dr Els van Wijngaarden promoveerde afgelopen november op een spraakmakend onderzoek aan de UvH. Zij deed onderzoek naar ‘voltooid leven’ en interviewde 25 mensen met een actieve doodswens. Op het symposium naderhand mocht ik mijn indrukken weergeven. Het viel mij op dat de geïnterviewden het eigenlijk niet over de dood hebben, maar over het leven. Het leven, dat nu ze boven de zeventig zijn niet meer aan kunnen of willen. Liever dood, dan zo verder leven. Hun doodswens is geen doodsverlangen. Er is geen sprake van dat deze mensen hun leven hebben afgerond als een voltooid kunstwerk of een geklaarde klus. Ze hebben gewoon een rotleven.  Lees verder »

Voor je je eraan toevertrouwt, moet je wel iets overwinnen. Maar als je er één keer in bent, wil je er nooit meer uit.

Eerst even voelen met je hand, dan met je tenen, dan sprenkel je wat druppels over je buik, en dan… glij je er zomaar in. Je spieren ontspannen, je zweeft gewichtloos, je voelt je één worden met het water. De zwemmer.

Lees verder »

Van 1 – 7 oktober 2017 bent u welkom op een nieuwe cursus.

Lange F de. Loving later life –an ethics of aging. Grand Rapids (USA), William B. Eerdmans, 2015. 169 blz. (Engelstalig). ISBN: 978-0-8028-7216-6. Prijs: $ 19, 00.

Het fameuze chanson Les Vieux Amants van Jacques Brel is in Nederland vooral bekend geworden onder de titel ‘Liefde van Later’, in een prachtige vertaling van Lennaert Nijgh. Hoogleraar ethiek Frits de Lange heeft in zijn boek Loving later life op een geheel andere maar even originele wijze ‘de liefde voor later’ beschreven. Zijn kernpunt is dat veel van de problemen die we ervaren in en met de huidige ouderenzorg voortkomen uit het feit dat we in onze levensloop te weinig leren houden van onze oudere ik, en van de oudere ander. De Lange beargumenteert dit niet alleen vanuit de christelijke traditie waarin hij zelf geworteld is, maar evenzeer vanuit klassieke en hedendaagse filosofische teksten, en moderne gerontologische en geriatrische concepten, zoals ‘frailty’. De Lange heeft zo een interessant boek geschreven, dat aanbeveling verdient voor menig student en professionals in de ouderenzorg. Waarom? De notie van het gebrek aan liefde voor het oudere (kwetsbare) lichaam, maakt het nog alom aanwezige ‘ageisme’, van negatieve vooroordelen jegens ouderen, beter begrijpelijk. Het verklaart ook goed waarom studenten niet snel kiezen voor een beroep in de ouderenzorg. De Lange laat met passages uit de Bijbel, van theologen als Karl Barth, proza van Arthur Frank en poëzie van Yeats en Browning echter zien dat het ook mogelijk is liefdevol te verouderen. Juist in relatie tot de in onze cultuur weinig aantrekkelijk geachte kwetsbare oudere, biedt dat kansen voor een beter leven en betere hulpverlening. Meer leren houden van je eigen kwetsbaarheid en vervolgens van je kwetsbare naaste, predikt De Lange niet als simpel panacee, maar wel als alternatief paradigma voor onze technocratische gezondheidszorg. Dat doet hij op een wijze die ook voor niet-gelovigen, voor niet- christelijk en voor niet-filosofisch geschoolden de moeite waard is. Zoals Brel laat horen, laat De Lange lezen hoe liefdevol leven later kan zijn.

Prof. dr. Marcel Olde Rikkert
Hoogleraar Geriatrie; Hoofd Afdeling Geriatrie/ Radboudumc Alzheimer Centrum
Radboudumc, Nijmegen

Tijdschrift voor Geneeskunde en Ethiek, jaargang 26 – nr. 2 – 2016, p. 65

Op zijn nieuwste album Aosem zingt Daniël Lohues het liedje ‘Waor Gaon We Naortoe’. Lohues is niet alleen mijn gitaarheld maar ook mijn Drentse huisfilosoof. Zijn gevoelige teksten voelen de tijdgeest haarfijn aan. Het nummer is wat mij betreft de waardige opvolger van Mieke Telkamp’s uitvaarthit ‘Waarheen Waarvoor’.

In de begeleidende clip rijden we in de nacht over een eindeloze, alleen door koplampen verlichte asfaltweg.
Lees verder »

‘Overal waar “te” voor staat is niet goed. Behalve tevreden.’ De wijze levensles van moeder, die aan mij als puber niet besteed was. Wees matig in alles, en wil niet te veel. Zij groeide op in armoede vóór de oorlog, waarin er van alles te weinig was. Dat was niet goed. In de jaren zestig kwam de tv, de auto, het slagroomgebak, de alcohol, de nicotine. Gulzig haalde haar generatie in wat ze te kort waren gekomen. En kreeg longkanker en hartinfarcten. Niet goed. Een boterham met tevredenheid, was de les, daar leef je het langst mee. In mijn Sturm und Drang wilde ik er niet van weten. Ik wilde léven met overgave, de wereld veroveren, mij alles toe-eigenen, zonder reserves. Zo rookte ik mijn sigaret: zo diep mogelijk inhaleren, dat je er duizelig van werd. En daarna je langzaam in een dikke wolk rook hullen. Grenzeloos, mateloos leven. Lees verder »